Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της κακής γονεϊκότητας

Το εν λόγω άρθρο αφορά στην κακή γονική μέριμνα, στα σημάδια που την αποκαλύπτουν, και στις επιπτώσεις στην ψυχολογία των παιδιών και στο πώς μπορούν οι γονείς να αλλάξουν τη στάση και την συμπεριφορά τους, μετατρέποντάς την από κακή σε καλή. 

 

Αν είστε γονιός, ίσως να έχετε αναρωτηθεί πολλές φορές για το πόσο καλός ή κακός είστε σε αυτό τον εξαιρετικά δύσκολο κι απαιτητικό ρόλο. Ίσως, όταν τα πράγματα στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών σας δεν παίρνουν την τροπή και την κατεύθυνση για την οποία τόσο προσπαθείτε, η υπομονή σας εξαντλείται κι εσείς ξεσπάτε σε νεύρα και φωνές κι έπειτα ανησυχείτε για τις γονικές σας δεξιότητες. Έχετε υπόψη ότι αυτή η ανησυχία σας από μόνη της αποτελεί ένα καλό σημάδι και φανερώνει ότι στην πραγματικότητα δεν είστε κακός γονέας.

Κάθε γονιός έρχεται στη θέση όπου θα έχει δύσκολες αλληλεπιδράσεις με το παιδί του ή τα παιδιά του και κάποια στιγμή θα χάσει την ψυχραιμία του και θα ξεσπάσει σε φωνές και τότε θα αναρωτηθεί αν η συμπεριφορά του ήταν σκληρή ή κατά πόσο θα μπορούσε να χειριστεί με διαφορετικό τρόπο την κατάσταση. Ακόμη, όταν τέτοια ξεσπάσματα συμβαίνουν τακτικά, τότε οι γονείς ίσως να διακατέχονται από σύγχυση ή να καταλαμβάνονται από συναισθήματα απογοήτευσης ή ακόμη να ανησυχούν για τις ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά τους. 

 

Σίγουρα είναι εξαιρετικά δύσκολη η ειλικρινής αξιολόγηση του τρόπου ανατροφής σας και απαιτεί να είστε σε θέση να διαχωρίσετε πρώτα τη συμπεριφορά από το άτομο. Εξίσου σημαντικό είναι το να μπορέσετε να συνειδητοποιήσετε ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να έχετε κάποιες κακές στιγμές και στο να είστε κακός γονέας. Το να χάσετε την ψυχραιμία σας κάποιες φορές δεν είναι το ίδιο με το να υποτιμάτε το παιδί σας με σχόλια του τύπου: «δεν μου έμοιασες, είσαι τελείως χαζό» ή «ο μπαμπάς ή η μαμά έχει πάντα δίκιο κι αν σου αρέσει» κοκ.

Ως εκ τούτου, η διάκριση μεταξύ του ποια είναι η «κακή» και ποια είναι η «καλή» ανατροφή, αποτελεί ένα δύσκολο κι απαιτητικό έργο και συχνά δημιουργούνται παρανοήσεις που δεν είναι εύκολο να ξεκαθαριστούν και το μόνο που προσθέτουν είναι άγχος στους γονείς. Το συνηθέστερο μοτίβο είναι οι περισσότεροι γονείς να έχουν τόσο θετικά, όσο κι αρνητικά χαρακτηριστικά ανατροφής και διαπαιδαγώγησης.

Θα λέγαμε ότι ένας συνοπτικός ορισμός της «κακής» ανατροφής περιλαμβάνει τα εξής σημεία: 1^ον : Η κακή ανατροφή των παιδιών συμβαίνει όταν ένας γονέας δίνει προτεραιότητα στα δικά του συμφέροντα έναντι των συμφερόντων των παιδιών του. 2^ον : Οι κακοί γονείς παίρνουν αποφάσεις που δεν είναι προς το συμφέρον των παιδιών τους. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, λίγο καλύτερα τι συνιστά την «κακή» ανατροφή των παιδιών. Αυτή περιλαμβάνει τις εξής συμπεριφορές: σωματική κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση, συναισθηματική κακοποίηση, και παραμέληση. Όλες αυτές οι καταστάσεις χρήζουν αντιμετώπισης από ειδικούς της ψυχικής υγείας όπως κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχιάτρους, ψυχολόγους κ.α. Βεβαίως, όλα τα ανωτέρω αποτελούν σοβαρότατες εκδοχές κακής ανατροφής, αλλά υπάρχουν και συμπεριφορές των γονιών που έστω κι ακούσια, μπορούν να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχική ανάπτυξη ενός παιδιού. 

 

Ποιες είναι, λοιπόν, αυτές οι συμπεριφορές ή αλλιώς τα σημάδια που χρήζουν βελτίωσης ώστε να γίνετε καλοί γονείς;

1^ον : «Υπερ-εμπλοκή ή υπό-εμπλοκή»

Ο πρώτος τύπος του υπερ-εμπλεκόμενου γονέα αναλαμβάνει τα πάντα και κάνει ακόμη κι όσα πράγματα μπορεί να κάνει το ίδιο το παιδί, μετατρέποντάς το έτσι σε νωθρό στο να αναλάβει πρωτοβουλίες και να μάθει μέσα από τα λάθη του. Από την άλλη, ο τύπος του υπο-εμπλεκόμενου δίνει μια εικόνα παραμέλησης, αφού αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού και περιορίζεται στις βιολογικές-σωματικές ανάγκες, δηλαδή στα απολύτως βασικά κι απαραίτητα όπως στέγη, τροφή κι ένδυση. Το παιδί όμως έχει ανάγκη κι από άλλα πράγματα, όπως συντροφιά, τρυφερότητα, συζήτηση, συμπαράσταση, ενσυναίσθηση, έμπρακτη αγάπη με αγκαλιές, φιλιά κοκ.  Οι μη εμπλεκόμενοι γονείς δεν δίνουν προσοχή στη συμπεριφορά ή τις δραστηριότητες των παιδιών τους. Δεν θέτουν όρια κι εάν το κάνουν, δεν επιβάλλουν τις συνέπειες. Έχουν λίγη ή καθόλου πειθαρχία. Αυτοί οι γονείς επίσης δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τις σχολικές εργασίες ή τις επιδόσεις του παιδιού τους. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με αυτό το στυλ ανατροφής συνήθως έχουν τα χειρότερα αποτελέσματα μεταξύ των υπολοίπων γονικών στυλ ανατροφής.

 

2^ον : «λίγη ή καθόλου πειθαρχία»

Σύμφωνα με την S. Frederick, ψυχοθεραπεύτρια, τα παιδιά που διαπαιδαγωγούνται σύμφωνα με αυτό το στυλ ανατροφής, αφήνονται μόνα τους να φροντίσουν τον εαυτό τους, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμούς ή σε παιδιά που δεν αντιλαμβάνονται τα όρια.  Είναι ευθύνη του γονέα να καθορίσει ποια είναι τα όρια και τις συνέπειες που μπορεί να προκύψουν αν το παιδί τα ξεπεράσει.

3^ον : «αυστηρή ή άκαμπτη πειθαρχία»

Είναι το ακριβώς αντίθετο από το προηγούμενο στυλ και περιγράφει τον αυστηρό γονέα που δεν επιτρέπει στο παιδί του να εξερευνήσει τον κόσμο του, γεγονός που οδηγεί το παιδί στο να γίνεται φοβισμένο, ανήσυχο ή επαναστατικό.

4^ον : «απόσυρση στοργής και προσοχής»

Η S. Frederick λέει πως το να αγνοείς ένα παιδί είναι σαν να του λες ότι η αγάπη σου είναι υπό όρους. Επίσης, και η απόσυρση της στοργής, επειδή ένα παιδί δεν κάνει αυτό που του λένε, προκαλεί παρόμοια βλάβη. Τέτοιοι τύποι συμπεριφορών ενδέχεται να προκαλέσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλή αυτοπεποίθηση στο παιδί και μακροπρόθεσμα να το κάνουν να μην εκφράζει τις επιθυμίες και τις ανάγκες του. Καθώς ο χρόνος περνά, είναι πιθανό να υπάρξει σχέση συνεξάρτησης, όπου το παιδί θα μαντεύει το πώς οι άλλοι θα ήθελαν αυτό να ενεργεί κι επομένως θα χάσει την όποια αίσθηση ανάληψης πρωτοβουλιών που προϋπήρχε. 

 

5^ον : «ντροπή»

Τα παιδιά που δεν βοηθούνται από τους γονείς στο να ξεπεράσουν την ντροπή τους, μπορεί να αναπτύξουν προβλήματα που σχετίζονται με την τελειομανία και τον φόβο αποτυχίας. Το γεγονός αυτό ίσως οδηγήσει σε κατάθλιψη ή άγχος.

6^ον : «απαίτηση τυφλής υπακοής»

 Οι γονείς που χρησιμοποιούν το αυταρχικό στυλ γονικής μέριμνας είναι σαφώς αναποτελεσματικοί γονείς, και η δήθεν πειθαρχία που προσπαθούν να επιβάλλουν αφαιρεί την ικανότητα από το παιδί να σκέφτεται κριτικά και δυσκολεύεται να διακρίνει το σωστό από το λάθος. Τα παιδιά αντιμετωπίζουν τους γονείς ως αλάνθαστους και τα ίδια δεν αποκτούν ποτέ την αυτοπεποίθηση που είναι απαραίτητη για να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις χωρίς τους γονείς τους. 

7^ον : «πειθαρχία μέσω εκφοβισμού»

Η τιμωρία δεν είναι πειθαρχία, γιατί πειθαρχία σημαίνει να διδάσκεις. Όταν η τιμωρία χρησιμοποιείται συνεχώς κι αδιακρίτως, τότε χάνει την αποτελεσματικότητά της και από ένα σημείο κι ύστερα δεν είναι ικανή για να σταματήσει τις αρνητικές συμπεριφορές των παιδιών. Η τιμωρία δεν διδάσκει τίποτα καλό σε ένα παιδί, παρά μόνο ότι και το ίδιο θα πρέπει να χρησιμοποιήσει τον εκφοβισμό για να πάρει αυτό που θέλει ή ότι η βία και η επιθετικότητα αποτελεί μια αποδεκτή λύση στα προβλήματα που θα συναντά. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με τιμωρητικούς γονείς είναι πιο πιθανό να εμπλέκονται σε σχολικό εκφοβισμό, ως θύτες ή θύματα ή και τα δύο. Δεύτερον, οι γονείς που τιμωρούν συχνά το κάνουν από θυμό. Δείχνουν ένα κακό παράδειγμα συναισθηματικής απορρύθμισης στο παιδί τους αντί να τους διδάξουν πώς να αυτορρυθμίζονται. Οι έφηβοι με επιθετική στάση και έλλειψη αυτορύθμισης κατευθύνουν τα αρνητικά τους συναισθήματα προς τους άλλους μέσω εχθρικής συμπεριφοράς. Αυτοί οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα πιθανό να συμμετάσχουν σε εγκληματικές δραστηριότητες. Η τιμωρία δεν διδάσκει τον σωστό αυτοέλεγχο, ούτε εμπνέει τα παιδιά να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι μακροπρόθεσμα. Αντίθετα, η τιμωρία τους προκαλεί θυμό και μίσος.

8^ον : «χρήση σωματικής βίας»

Κυρίως τα νήπια έχουν μεγάλη δυσκολία ρύθμισης του θυμού τους κι έτσι κλαίνε αρκετά συχνά μη γνωρίζοντας πώς να ηρεμήσουν από μόνα τους. Δυστυχώς, ορισμένοι γονείς ενδιαφέρονται μόνο να σταματήσουν το κλάμα του παιδιού τους με κάθε κόστος. Έτσι, προβαίνουν στη χρήση ξυλοδαρμού για να περιορίσουν τις εκρήξεις κλάματος. Η τακτική αυτή είναι η πιο βάναυση και πιο αποτυχημένη και αναποτελεσματική και μακροπρόθεσμα ωθεί τα παιδιά στο να αναπτύξουν αντικοινωνική συμπεριφορά και να έχουν κακή απόδοση στο σχολείο. 

 

Επιπτώσεις της κακής ανατροφής των παιδιών

Σε τέτοιες ή παρόμοιες περιπτώσεις με αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, τα παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για άγχος, επιθετικότητα, κατάθλιψη και προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Το συνεχιζόμενο μοτίβο αρνητικής κριτικής ή σωματικής βίας και η υπερβολική χρήση αρνητικών ετικετών, μπορούν να έχουν μόνιμες συνέπειες συμβάλλοντας στην αρνητική αυτοαντίληψη του παιδιού.  Ειδικά η συνεχής χρήση αρνητικών ετικετών, δηλαδή υποτιμητικών επιθέτων απαξίωσης, επηρεάζει σημαντικά την αίσθηση του εαυτού του παιδιού και το οδηγεί σε μακροχρόνιες αρνητικές αυτό – αφηγήσεις ή αυτοεκπληρούμενες προφητείες (Dorfman, 2022). Το αίσθημα ντροπής είναι ένα ισχυρό και παραλυτικό συναίσθημα που ενδοβάλεται βαθιά στην ψυχή και την αίσθηση εαυτού του παιδιού. Η Dorfman αναφέρει ότι πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των γονέων, χρησιμοποιούν αυτό το συναίσθημα για να αποτρέψουν αρνητικές συμπεριφορές ή για να παρακινήσουν τις θετικές συμπεριφορές. Ωστόσο, όταν η ντροπή και η αρνητική επισήμανση γίνονται μια κοινή τακτική, η Dorfman λέει ότι τα παιδιά αρχίζουν να εσωτερικεύουν και να ενσωματώνουν αυτά τα αρνητικά μηνύματα. «Μαθαίνουν να μιλούν στον εαυτό τους με τον τρόπο που τους έχουν μιλήσει – διαιωνίζοντας αρνητικά συναισθήματα και γίνονται σκληρά αυτοκριτικά».

Μακροπρόθεσμα, τα άτομα με αρνητική αυτοαντίληψη αναζητούν συχνά σχέσεις που θα ενισχύσουν τα μηνύματα που έχουν συνηθίσει να ακούν. H Federick επισημαίνει ότι τα παιδιά που βιώνουν άκαμπτη ή αυστηρή πειθαρχία, μπορεί να αναπτύξουν προβλήματα που θα σχετίζονται με τον έλεγχο των άλλων, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, άλλες αγχώδεις διαταραχές καθώς και αντιλήψεις ότι ο κόσμος είναι επικίνδυνος. Στο άλλο άκρο του φάσματος βρίσκεται το επαναστατικό παιδί που παραβιάζει τους κανόνες, έχει αρνητικές συμπεριφορές και συχνά τσακώνεται με τους γονείς του.

 

Επιπροσθέτως, η ανατροφή που περιλαμβάνει λεκτικές ή σωματικές απειλές, συχνά φωνές και βία, μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικά προβλήματα, καθώς και προβλήματα συμπεριφοράς στα παιδιά, όπως λόγου χάρη επιθετικότητα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η επιθετική τιμωρία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες αιτίες εξωτερίκευσης της συμπεριφοράς που οδηγεί σε νεανική παραβατικότητα. Το παιδί μπορεί να οδηγηθεί σε εθισμό στα ναρκωτικά ή στον αλκοολισμό ή γενικότερα στο έγκλημα κατά την ενήλικη ζωή του. Επίσης, το παιδί μπορεί να οδηγηθεί στην σχολική διακοπή, σε εφηβική εγκυμοσύνη και σε επανάληψη του κύκλου κακοποίησης στα δικά του παιδιά.

Ακόμη, η σκληρή ανατροφή των παιδιών σχετίζεται με χαμηλότερο αυτοέλεγχο και υψηλότερη επιθετική στάση. Οι έφηβοι που έχουν λιγότερο αυτοέλεγχο και ισχυρότερες επιθετικές συμπεριφορές έχουν 26,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν παραβατικότητα από εκείνους που δεν έχουν προβλήματα αυτοελέγχου και δεν έχουν επιθετικές στάσεις.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η αποτυχία ή η επιτυχία ενός ατόμου στη ζωή δεν αντιπροσωπεύει πάντα την ποιότητα της ανατροφής που του έδωσαν οι γονείς. Έτσι, παρά την απαράδεκτη ανατροφή που δέχτηκαν κάποια παιδιά, μπορούν να τα καταφέρουν καλά στην ενήλικη  ζωή τους. Ενδέχεται μάλιστα κάποιοι πολύ κακοί γονείς να εισπράξουν από τον περίγυρο τα εύσημα για την ανατροφή που έδωσαν στα παιδιά τους κι έτσι οι ίδιοι οι γονείς να μην μπορέσουν ποτέ να αντιληφθούν τα ψυχολογικά τραύματα που η ανατροφή και η συμπεριφορά τους προκάλεσε στην ψυχή των παιδιών τους. Έτσι, το παράπονο των παιδιών και η έλλειψη ενσυναίσθησης των γονέων δημιουργεί μια απόσταση ανάμεσα στις δυο πλευρές και δεν σπανίζουν οι φορές που σε διάφορα φόρα ή σε ομάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να βλέπουμε αναρτήσεις απογοητευμένων γονέων ή ενήλικων παιδιών που ζητούν βοήθεια για το πώς να χειριστούν τις σχέσεις τους και πώς να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ τους. Το χάσμα όμως δε θα γεφυρωθεί, αν δεν υπάρξει διάθεση αλληλοσεβασμού κι αλληλοκατανόησης, αν δεν πέσουν οι τόνοι και η έπαρση ότι για την ρήξη ευθύνεται μόνο η μία πλευρά. Αν κανείς δεν θελήσει να δει που έσφαλε, τότε δεν υπάρχει και λόγος συζήτησης.  

 

Πηγές:

Bad Parenting: Signs, Effects, and How to Change It (healthline.com)

What Is Bad Parenting According To Science & 7 Big Signs (parentingforbrain.com)

  

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.