Σεπτέμβρης: ο μήνας των αλλαγών…

Και τρόποι για να αυξήσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα

Το καλοκαιράκι σιγά σιγά μας αποχαιρετά παραχωρώντας τη θέση του στο Φθινόπωρο. Έτσι, είναι η ροή των πραγμάτων κι όσο κι αν το θέλουμε δεν μπορούμε να την αλλάξουμε. Κι εφόσον έτσι είναι η ροή των πραγμάτων και το Φθινόπωρο διαδέχεται πάντα το καλοκαίρι, γιατί μας ενοχλεί τόσο η ευχή: «καλό χειμώνα»; 

 

Τι το κακό έχει ο χειμώνας σε σχέση με το καλοκαίρι; Κατά μια έννοια το καλοκαίρι κι ο χειμώνας μοιάζουν σαν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Το καλοκαίρι έχει σαν βασικό του μειονέκτημα την αφόρητη ζέστη, ενώ ο χειμώνας το αφόρητο κρύο. Πάντως, αν το θέλουμε μπορούμε πραγματικά να βρούμε τρόπους να περάσουμε καλά και στις δυο αυτές εποχές, αλλά και σε όλες τις εποχές του χρόνου.

Το ζητούμενο όμως είναι πώς θα περάσουμε καλά; Ναι, γιατί όχι; Το ευ ζην σχετίζεται ακριβώς με αυτό, με το να βρίσκουμε τρόπους να περνούμε καλά κι όταν δεν είναι επιτεύξιμο κάτι τέτοιο, τουλάχιστον να προσαρμοζόμαστε στις νέες συνθήκες, προσπαθώντας να αποκτήσουμε όλη εκείνη τη δύναμη που χρειάζεται για να ξεπερνάμε τα εμπόδια και να βγαίνουμε δυνατοί. Αυτή τη δύναμη η ψυχολογία την ονομάζει «ψυχική ανθεκτικότητα».  

 

Πίσω στο χρόνο, εκεί στη δεκαετία του 1970, οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι έκαναν μια σπουδαία παρατήρηση. Είδαν ότι κάποια παιδιά που βρισκόντουσαν σε «ομάδα υψηλού κινδύνου» ως προς την εκδήλωση προβλημάτων που θα προέκυπταν εξαιτίας καταστάσεων αυξημένου στρες, τελικά ανταποκρίθηκαν θετικά παρά τις αντιξοότητες και δεν βίωσαν αποτυχία στη ζωή τους όπως ήταν αναμενόμενο, κάνοντας τους ψυχολόγους να απορούν περιγράφοντας τα παιδιά αυτά ως «άτρωτα» ή «με αντίσταση στο στρες». Για να περιγραφούν αυτά τα άτομα επικράτησε τελικά ο όρος «ψυχική ανθεκτικότητα» (resilience) (Χατζηχρήστου, 2015).

Οπότε, η ευελιξία και η ικανότητα προσαρμογής, καθώς και η διαχείριση δυσάρεστων ή στρεσογόνων γεγονότων αποτελεσματικά και με επιτυχία, αποτελεί βασική αξία που διαδραματίζει έναν καθοριστικό ρόλο για τη ζωή του ατόμου. Τα άτομα με υψηλά επίπεδα «ψυχικής ανθεκτικότητας», είναι πιο υγιή, πιο ευτυχισμένα στις σχέσεις τους, πιο επιτυχημένα στο σχολείο ή την εργασία τους, ζουν περισσότερο και έχουν λιγότερες πιθανότητες για κατάθλιψη (Best start Resource Centre, 2012, όπ. αν. στο Χατζηχρήστου, 2015). 

 

Κι αφού τα αποτελέσματα της «ψυχικής ανθεκτικότητας» έχουν τόσο θετική επίδραση και τόσα οφέλη για την σωματική και κυρίως την ψυχική υγεία, εύλογο είναι να ρωτήσει κανείς πώς θα αυξήσει ή πώς θα επιτύχει την «ψυχική ανθεκτικότητα»…

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, για την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας αναφέρονται διάφοροι παράγοντες, είτε ενδοπροσωπικοί, είτε συστημικοί, δηλαδή που αφορούν το ευρύτερο σύστημα του ατόμου, λόγου χάρη την οικογένεια, το φιλικό ή εργασιακό περιβάλλον κοκ. (Harvey, 2007, όπ. αν. στο Χατζηχρήστου, 2015). Παρακάτω, παρατίθενται έξι βασικοί παράγοντες ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας.

Έτσι, ας ξεκινήσουμε από τον πρώτο παράγοντα, τις «σχέσεις». Οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή μας, καθώς καλύπτουν την ανάγκη της «αίσθησης του ανήκειν», όπως θα έλεγε ο Maslow. Η αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια ομάδα είναι πολύ σημαντική για τα άτομα, καθώς όλοι μας χρειαζόμαστε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, να νιώθουμε ότι αν παραστεί κάποια ανάγκη δε θα είμαστε μόνοι στα δύσκολα. Οπότε, μην αποσύρεστε και μην κλείνεστε στον εαυτό σας. 

 

Δεύτερος παράγοντας: υπευθυνότητα/συμμετοχή. Η ανάληψη πρωτοβουλιών μας προσδίδει μια αίσθηση ότι έχουμε τον έλεγχο στα πράγματα κι αυτό τονώνει την αυτοπεποίθησή μας, την πίστη στις ικανότητές μας και τελικά την ηρεμία μας.

Τρίτος παράγοντας: αξίες/προσδοκίες. Αν συνειδητοποιήσουμε ποιες είναι οι βαθιές πεποιθήσεις και οι αξίες μας, τότε ιεραρχούμε καλύτερα τις προτεραιότητές μας, τις επιλογές μας δηλαδή ως προς το πώς θα δράσουμε κι έτσι θέτουμε νέους στόχους, τους οποίους επιδιώκουμε να πραγματώσουμε με πίστη και συνέπεια.

Τέταρτος παράγοντας: στοχοθεσία. Οι στόχοι που θέτουμε είναι πολύ σημαντικοί για τη ζωή μας, καθώς μας κινητοποιούν και μας εξελίσσουν, μας βελτιώνουν. Μέσα από τους στόχους προσαρμόζουμε όχι μόνο την πορεία που θα ακολουθήσουμε, αλλά προσδιορίζουμε και τους τρόπους για να πραγματώσουμε αυτούς τους στόχους. Οι στόχοι μας βοηθούν να αντλήσουμε ικανοποίηση και να νοηματοδοτήσουμε τη ζωή μας. Σαφώς, χρειάζεται προσοχή προκειμένου οι στόχοι που θα θέσουμε να είναι επιτεύξιμοι, για να μην απογοητευτούμε στο τέλος κι όταν τα δεδομένα αλλάζουν να τους αναθεωρούμε ή να τους αναπροσαρμόζουμε.

Πέμπτος παράγοντας: αυτοπεποίθηση/αναγνώριση ικανοτήτων. Η πίστη στον εαυτό βοηθά τα άτομα να ανακάμπτουν γρηγορότερα από τις δυσκολίες και να αντλούν δύναμη από τις ικανότητές τους. Όταν το άτομο ανατρέξει πίσω στο παρελθόν, σίγουρα θα μπορέσει να δει πώς είχε καταφέρει να υπερβεί και να ξεπεράσει παρόμοιες δυσκολίες κι έτσι να μη χάσει την ελπίδα ότι κι αυτή η φορά θα είναι όπως η προηγούμενη κι ότι η προσπάθειά του θα στεφθεί με επιτυχία. 

 

Έκτος παράγοντας: αναγνώριση θετικών στοιχείων. Η αναγνώριση των στοιχείων που μας δίνουν δύναμη παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, καθώς μπορούμε να ανατρέξουμε ανά πάσα στιγμή σε αυτά τα στοιχεία και να πάρουμε δύναμη. Τα στοιχεία αυτά η επιστήμη της ψυχολογίας τα ονομάζει «πηγές στήριξης» (resources) και μπορούν να είναι υλικά ή άυλα αγαθά που όταν τα φέρνουμε στο νου μας επιτρέπουν αν ανασυντάξουμε τις δυνάμεις μας και να προχωρήσουμε. (Χατζηχρήστου, 2015). Οι πηγές στήριξης είναι διαφορετικές για το κάθε άτομο. Για κάποιο άτομο πηγές στήριξης μπορεί να είναι η οικογένεια, οι φίλοι, η εργασία του, οι σπουδές του, το σπίτι στο χωριό, η φωτογραφία ενός αγαπημένου προσώπου κοκ.

 

Πηγές:

Χ.Γ. Χατζηχρήστου, 2015. Πρόληψη και Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας στο Σχολείο και στην Οικογένεια. Gutenberg. Αθήνα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.