Μια εξαπατημένη γενιά, κατά τον Μπουρντιέ

 * Από Παπαδόπουλο Βαγγέλη, Κοινωνικό Λειτουργό

 

Στρατηγικές αναμετατροπής και μορφολογικοί μετασχηματισμοί

Μια από τις στρατηγικές της επιχειρηματικής αστικής τάξης προκειμένου να διατηρήσει τη θέση της από τους κληρονόμους της, είναι η αναμετατροπή του οικονομικού κεφαλαίου σε σχολικό κεφάλαιο, ώστε να αποκομίσει ένα μέρος από τα κέρδη των επιχειρήσεων με τη μορφή μισθών. 

Ο καιρός της κατανόησης

Οι κάτοχοι των υποβαθμισμένων πτυχίων δυσκολεύονται να παραδεχθούν αυτή την υποβάθμιση των πτυχίων τους με τα οποία ταυτίζονται. Προκειμένου να περισώσουν την αυτοεκτίμησή τους προσηλώνονται στην ονομαστική αξία των πτυχίων τους και των θέσεων εργασίας τους, θεωρώντας πως ο μισθός τους είναι πληρωμή για τα χρόνια που ξόδεψαν ώστε να σπουδάσουν. Κάποιες φορές συμβαίνει οι κάτοχοι υποβαθμισμένων τίτλων στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν την αξία των πτυχίων τους, να αρνούνται να «πουλήσουν την εργασιακή τους δύναμη στην τιμή που τους προτείνεται» και προτιμούν να μείνουν άνεργοι προσδίδοντας στην ανεργία ένα νόημα ατομικής απεργίας (Bourdieu, 2018: 188-190).

 

Μια εξαπατημένη γενιά

Η νέα γενιά σε σχέση με την προηγούμενη πλήττεται αρκετά, εφόσον κατέχει υποβαθμισμένα πτυχία και ως εκ τούτου λιγότερα οφέλη από όσα είχε η προηγούμενη γενιά κι αυτή η κατάσταση οδηγεί σε απογοήτευση απέναντι στο ίδιο το σχολείο, αλλά και γενικότερα σε όλους τους θεσμούς καθώς και μνησικακία και πολλές φορές εξέγερση.

 

Η πάλη ενάντια στην απόταξη

Οι δρώντες για να αποφύγουν την υποβάθμιση των πτυχίων τους που προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό των πτυχιούχων βρίσκονται ανάμεσα στις προοπτικές που προσφέρονται αντικειμενικά και στις ρεαλιστικές βλέψεις που συνδέονται με «το προϊόν μιας άλλης κατάστασης των αντικειμενικών προοπτικών». Έτσι, παρατηρείται το φαινόμενο να διακόπτεται η ατομική ή η συλλογική τροχιά και οι βλέψεις να διαγράφονται πάνω από την πραγματική τροχιά του γιου ή του εγγονού, ο οποίος υπό το βάρος έλλειψης του κοινωνικού κεφαλαίου επιλέγει να απασχοληθεί με κάτι άλλο από αυτό που σπούδασε πιο πραγματικό και λιγότερο φαντασιακό. Παραδείγματος χάριν, ο απόφοιτος νομικής να στραφεί στην πολιτιστική δημιουργική απασχόληση.      

Μιλώντας για πολιτιστική απασχόληση, ο Μπουρντιέ αναφέρεται σε ένα άλλο φαινόμενο που παρατηρείται σε νεότερους τομείς, όπως είναι οι μεγάλες δημόσιες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις πολιτιστικής και καλλιτεχνικής παραγωγής, λόγου χάρη ραδιόφωνο, τηλεόραση, μάρκετινγκ, διαφήμιση, κ.τ.λ. Οι θέσεις σε αυτό τον χώρο δεν έχουν αποκτήσει ακόμα την ακαμψία των παλιών γραφειοκρατικών επαγγελμάτων και οι προσλήψεις γίνονται στη βάση με κοοπτάτσια, δηλαδή στη βάση των σχέσεων και των συγγενειών της έξης μάλλον, παρά στο όνομα των τίτλων σπουδών.

Έτσι, πολλοί νέοι που προέρχονται από την Παρισινή αστική τάξη αντί να εισέλθουν σε ένα επάγγελμα πλήρως προσδιορισμένο, αλλά οριστικό, όπως το καθηγητικό, επιλέγουν να σταδιοδρομήσουν σε επαγγέλματα που τους δίνουν μεγαλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση και για αυτό ακολουθούν ειδικούς τίτλους σπουδών, όπως σχολές κινηματογράφου ή φωτογραφίας, πτυχίο κοινωνιολόγου ή ψυχολόγου κ.τ.λ., τα οποία όμως δίνουν πρόσβαση μόνο για όσους είναι σε θέση να προσθέσουν στους τυπικούς αυτούς τίτλους και τους πραγματικούς.

Παρακάτω, αναφέρεται στο πώς τα γραφειοκρατικά κανονιστικά πρότυπα αναπαράγουν κάποια στερεότυπα για τη γυναίκα και την εικόνα του σώματός της. Στην πραγματικότητα η ίδια η γυναίκα αντλεί κάποιο επαγγελματικό όφελος από τη γοητεία της και άρα μια αξία στην αγορά εργασίας.

 

Οι αγώνες ανταγωνισμού και η μετάθεση της δομής

«Οι στρατηγικές αναμετατροπής δεν είναι τίποτα άλλο από μια έκφανση των μόνιμων δράσεων και αντιδράσεων μέσω των οποίων κάθε ομάδα πασχίζει να διατηρήσει ή να αλλάξει τη θέση της στην κοινωνική δομή ή ακριβέστερα σε ένα στάδιο της εξέλιξης των διαιρεμένων σε τάξεις κοινωνιών όπου μπορεί κανείς να διατηρήσει μόνο διά της αλλαγής, να αλλάξει για να διατηρήσει» (Bourdieu, 2018: 204).

Στην εκπαίδευση διαπιστώνονται διαφοροποιήσεις ως προς το επίπεδο κοινωνικής ιεραρχίας. Για παράδειγμα, στην ανώτατη εκπαίδευση, οι φοιτητές που προέρχονται από τις λαϊκές τάξεις «απωθούνται» όπως ο ίδιος ο Bourdieu αναφέρει προς τη φιλοσοφική και τη φυσικομαθηματική σχολή ή προς τις σύντομες καταρτίσεις τεχνικού χαρακτήρα, ενώ από την άλλη οι φοιτητές που προέρχονται από την κυρίαρχη τάξη κατευθύνονται προς επιλογές σχολών κύρους όπως η ιατρική ή αν δεν ήταν πολύ καλοί μαθητές, προς τις μικρές σχολές εμπορίου και διαχείρισης.

«Η διαλεκτική της απόταξης και της ανάταξης από την οποία εκπηγάζουν παντός είδους κοινωνικές διεργασίες συνεπάγεται και επιβάλλει ότι όλες οι ενδιαφερόμενες ομάδες τρέχουν στην ίδια κατεύθυνση, προς τους ίδιους στόχους, τις ίδιες ιδιότητες, όσες τους υποδεικνύονται από την ομάδα που καταλαμβάνει την πρώτη θέση στον αγώνα δρόμου…» (Bourdieu, 2018: 217). Επίσης, ουσιαστικά αυτή η ιδιόμορφη πάλη των τάξεων, δηλαδή η πάλη ανταγωνισμού, λαμβάνει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, επειδή τα μέλη των κυριαρχημένων τάξεων επιτρέπουν να τους επιβληθεί αυτή η πάλη, καθώς αποδέχονται τα όποια διακυβεύματα προτείνονται από τους κυρίαρχους.

 

Bourdieu, P. (2018). Η διάκριση. Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης. Αθήνα: Πατάκης.

 

 

Παπαδόπουλος Βαγγέλης, Κοινωνικός Λειτουργός

papevag90@yahoo.gr