Διαβάζοντας… IRVIN D. YALOM, Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία

Πρόκειται για ένα βιβλίο 686 σελίδων καθαρού κειμένου στο οποίο ο Yalom μέσα από τη δική του ματιά παραθέτει τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούν την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Δεν είναι ένα βιβλίο το οποίο απλά το διαβάζεις… θα λέγαμε ότι το μελετάς και μάλιστα ευχάριστα, αφού παρατίθενται πολλές αναφορές και κριτική άλλων θεωρητικών, καθώς και πολλά παραδείγματα και συζήτηση αυτών. Μια πολύ έξυπνη τακτική είναι ότι κάποια από αυτά τα παραδείγματα – περιστατικά – μελέτες περίπτωσης, αναφέρονται και στα επόμενα κεφάλαια κι έτσι αναδεικνύονται πτυχές και σκέψεις πιο εμπεριστατωμένες και πιο πλήρεις, καθώς η ανάλυση είναι λεπτομερής ως προς την εναλλακτική επιχειρηματολογία, δίχως όμως να κουράζει. 

Παρόλο που ο τίτλος του ίσως ακούγεται πολύ εξειδικευμένος, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι απευθύνεται μονάχα σε ψυχιάτρους, ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές ή γενικά ειδικούς της ψυχικής υγείας που έχουν εκπαιδευτεί στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Αν όχι όλους, τους περισσότερους από εμάς σε κάποια στιγμή ή περίοδο της ζωής μας ίσως να μας έχουν απασχολήσει θέματα υπαρξιακά, όπως η ελευθερία, ο θάνατος, το νόημα της ζωής, η απομόνωση κοκ, οπότε όλοι είτε έχουν εμβαθύνει στην επιστήμη της ψυχολογίας, είτε όχι, μπορούν να διαβάσουν το εν λόγω βιβλίο ευχάριστα και να αποκομίσουν αρκετές γνώσεις από το εμπλουτισμένο ψυχοθεραπευτικό υλικό με προσωπικά παραδείγματα όπως προαναφέραμε.

Στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να παρανοηθεί και να θεωρηθεί ότι το συγκεκριμένο βιβλίο του Yalom είναι ή μοιάζει με όλα εκείνα τα βιβλία αυτοβοήθειας που μας συμβουλεύουν για το τι και πώς θα πρέπει να ενεργούμε για να κατακτήσουμε την προσωπική μας ευτυχία. Ο Yalom, δεν δίνει συμβουλές, απλώς μας οδηγεί μέσα από την δική του θέαση και σκέψη σε συμπεράσματα για τη ζωή μας, που μας βοηθούν να χαράξουμε την πορεία μας βάσει των προσωπικών μας επιλογών.

Μια από τις βασικές θέσεις είναι ότι η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία αποτελεί «μια δυναμική θεραπευτική προσέγγιση που καταπιάνεται με ανησυχίες, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στην ύπαρξη του ανθρώπου» (Yalom, σ. 23). Πολύ θετική εντύπωση στον αναγνώστη προκαλεί το κεφάλαιο για την «ιδέα του θανάτου στα παιδιά». Ομολογουμένως, αποτελεί ένα θέμα ταμπού που αρκετοί γονείς δυσκολεύονται να συζητήσουν και όταν κάποιες φορές τυγχάνει να απωλέσουν κάποιο μέλος της οικογένειας, όπως τον παππού ή τη γιαγιά, τότε συνήθως εσπευσμένα ή κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή ψάχνουν για κάποιο παραμύθι που θα εξηγήσει στα παιδιά με όμορφο και κομψό τρόπο το τι σημαίνει θάνατος. Ένα ερώτημα είναι αν και κατά πόσο ένα παραμύθι ή μια ιστορία μπορεί να απαλύνει τις ανησυχίες των παιδιών για τον θάνατο ή το άγχος του θανάτου ή ακόμη και το πένθος από την απώλεια, ειδικά όταν δεν έχει γίνει απολύτως κατανοητό το γιατί το παιδί δεν θα ξανά δει τον παππού ή την γιαγιά. Δηλαδή, μια σκέψη που μας περνά από το μυαλό είναι ότι κάποιες φορές η απάντηση του τύπου: «δεν θα ξανά δεις τη γιαγιά, γιατί βρίσκεται στα αστέρια ή γιατί έγινε άγγελος ή γιατί πήγε στον ουρανό για να συναντήσει τον παππού», ίσως και να μην αρκούν για να απαλύνουν τον πόνο από την απώλεια που βιώνει το παιδί. Ο Yalom διατυπώνει την άποψη ότι «το πολύ μικρό παιδί σκέφτεται τον θάνατο, τον φοβάται, νιώθει περιέργεια γι’ αυτόν, καταγράφει στοιχεία που αντιλαμβάνεται ότι συνδέονται με τον θάνατο, τα οποία διατηρεί σε όλη του τη ζωή, και ορθώνει ενάντια στο θάνατο μαγικές άμυνες» (Yalom, σ. 132). Ως εκ τούτου, τα παιδιά επηρεάζονται από το ζήτημα του θανάτου, αγωνιούν, αγχώνονται, μένουν άυπνα, κατηγορούν τον εαυτό τους για τον θάνατο κάποιου μέλους της οικογένειας, στρεσάρονται, και για όλους αυτούς τους λόγους και για πολλούς άλλους, είναι αναγκαία η εκπαίδευση των παιδιών για τον θάνατο, ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τους φόβους και τις απορίες τους.

Πέραν αυτών, ένα άλλο σημείο στο βιβλίο που μας έκανε εντύπωση ήταν η εξήγηση που δίνεται για την αυτοκτονία, αλλά και η άποψη ότι ασυνείδητα ο πόνος και ο αυτοτραυματισμός ενισχύουν την κατάθλιψη και «λειτουργούν ως μια τελευταία απεγνωσμένη ικεσία για αγάπη» (Yalom, σ. 200). 

 

Εξίσου ενδιαφέροντα σημεία στα οποία αξίζει να σταθεί κανείς είναι η έννοια της συγχώνευσης, της αφομοίωσης, του υπέρτατου σωτήρα και του ρόλου της σεξουαλικής δραστηριότητας ως τρόπου για να καταπραϋνουμε το άγχος θανάτου» (Yalom, σ. 213). Αξίζει να σημειώσουμε επίσης ότι ο κλάδος της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας συνδέει το άγχος θανάτου με την ψυχοπαθολογία και αναφέρεται ότι: «η διαδρομή μεταξύ φυσιολογικού και παθολογικού είναι ποιοτική, όχι ποσοτική» (Yalom, σ. 33), κι ότι «η ψυχοπαθολογία εξαρτάται όχι απλώς από την παρουσία ή την απουσία στρεσογόνων παραγόντων, αλλά από τη διάδραση ανάμεσα στο αναπόφευκτο στρες που προέρχεται από τον έξω κόσμο του ατόμου» (Yalom, σ. 34). Δηλαδή, η ψυχοπαθολογία αποτελεί εξ ορισμού ένα δυσλειτουργικό τρόπο άμυνας του ατόμου.

Ο  Yalom, εκτός από ψυχιάτρους και ψυχολόγους, δεν παραλείπει να κάνει αναφορές συχνά πυκνά σε φιλοσόφους, αλλά και σε σπουδαίους λογοτέχνες, καθώς πιστεύει ότι «από τα μεγάλα έργα της λογοτεχνίας μαθαίνουμε πράγματα για τον εαυτό μας, επειδή τα διέπει μια συνταρακτική ειλικρίνεια, η ίδια ειλικρίνεια που χαρακτηρίζει τα κλινικά δεδομένα» (Yalom, σ. 44). Διαπιστώνουμε δηλαδή, ότι ο Yalom συμφωνεί στο σημείο αυτό με τον Φρόυντ του οποίου είναι γνωστή η ρήση: «όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί». Έτσι, ο Yalom κάνει αναφορά ακόμη και στον Καζαντζάκη προκειμένου να εξηγήσει το γιατί «εκείνος που φοβάται περισσότερο το θάνατο είναι ο άνθρωπος που δεν τολμά να ‘ζήσει’» (Yalom, σ. 238), αναφέροντας ότι ο Καζαντζάκης ρωτούσε: «γιατί να μη φεύγεις από την πανδαισία της ζωής σαν ένας καλεσμένος που χόρτασε;» 

 

Ο Yalom, επιπροσθέτως, δεν παραλείπει να αναφερθεί στο ρόλο που διαδραματίζει η σχέση θεραπευτή – θεραπευομένου και το 4^ο και τελευταίο μέρος διαπραγματεύεται την απουσία νοήματος και στο πώς αυτή επηρεάζει την αυτοπραγμάτωσή μας, μια έννοια που αποτελεί αναδιατύπωση της έννοιας στην οποία είχε αναφερθεί ο Αριστοτέλης ήδη από τον 4^ο π.Χ. αιώνα, στη θεωρία του για την τελεολογική αιτία (Yalom, σ. 616).

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τόσα και άλλα τόσα ακόμη, αλλά και πάλι δεν θα έφταναν για να παρουσιάσουμε επαρκώς την πληθώρα των πληροφοριών που περιλαμβάνει το αριστουργηματικό και εμπεριστατωμένο αυτό έργο για την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Το συστήνουμε, λοιπόν, ανεπιφύλακτα σε όλους όσοι έχουν ανησυχίες για τα υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου και θέλουν να εμβαθύνουν σε μια δυναμική θεραπευτική προσέγγιση όπως είναι αυτή της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας. Καλή σας ανάγνωση!  

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.