Μοναξιά και αλλοτρίωση

«Η μοναξιά με τη συνήθη της έννοια είναι η κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος νιώθει μόνος του, ενώ δεν το επιθυμεί, αντίθετα, επιθυμεί την ανθρώπινη επαφή. Τέτοιου είδους επώδυνη μοναξιά νιώθει κάποιος ακόμη και όταν δεν είναι κυριολεκτικά μόνος. Η μοναξιά δεν είναι ταυτόσημη με τη μόνωση και βιώνεται ακόμη και κατά την παρουσία σημαντικών ή όχι, γνωστών ή άγνωστων προσώπων. Ως εκ τούτου, μοναξιά μπορεί να νιώθει κάποιος ακόμη και όταν άλλοι είναι παρόντες ή μέσα στο πλήθος, ή με την παρουσία ενός αγαπημένου προσώπου- και αυτή είναι πολύ επώδυνη μοναξιά. Ακόμη, ο άνθρωπος μπορεί να είναι μακριά από τα αγαπημένα του πρόσωπα, η αλληλεπίδραση μαζί τους να μην είναι συχνή και όμως να μη νιώθει μοναξιά. Έχει τη βεβαιότητα ότι η σχέση του είναι μόνιμη, ισχυρή, με υψηλό βαθμό δέσμευσης και από τις δύο πλευρές. Η μόνωση είναι μια κατάσταση εκούσιας μοναξιάς, στην οποία λαμβάνει χώρα ανάπτυξη της προσωπικότητας και δημιουργική δραστηριότητα» (Γαλανάκη, 2014: 54).

Μια έννοια που συνδέεται με τη μοναξιά είναι η αλλοτρίωση ή αποξένωση. Πρόκειται για την «απομάκρυνση του ανθρώπου από κάτι που του ήταν οικείο: τον εαυτό του, τους άλλους, την εργασία του, τα προϊόντα της εργασίας του, τη φύση, το θείο στοιχείο». Η αλλοτρίωση ή αποξένωση περιλαμβάνει μια απώλεια, μια αποστέρηση. Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος βιώνει έντονα συναισθήματα απομόνωσης και δυστυχίας, ενώ έχει μια αίσθηση απώλειας του ελέγχου πάνω στη ζωή του και στον κόσμο. Είναι «θύμα της μονοτονίας και της ρουτίνας, του ανταγωνισμού». Δεν βρίσκει τη συντροφικότητα που έχει ανάγκη σε κανένα πλαίσιο και μέσα από καμία αλληλεπίδραση, με αποτέλεσμα να νιώθει εξάντληση και απογοήτευση από την κατάσταση που βιώνει. Η αλλοτρίωση μπορεί να λειτουργήσει ως εμπόδιο για την κοινωνική αλλαγή, καθώς το αλλοτριωμένο άτομο νιώθει ότι δεν υπάρχει καμία διέξοδος και κανένας τρόπος βελτίωσης της κατάστασης. Ο μόνος τρόπους υπέρβασης της αλλοτρίωσης είναι η ένωση και η αλληλεγγύη (Γαλανάκη, 2014: 60-61).

Σύμφωνα με τον Φρομ, η αλλοτρίωση είναι η αποξένωση του ανθρώπου από τον εαυτό του αλλά και από τους συνανθρώπους και την εργασία του. Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος –το αυτόματον- δεν νιώθει τον εαυτό του ως δημιουργό των πράξεών του, αλλά άγεται και φέρεται από τις πράξεις του και τις συνέπειές του. Τα ίδια τα προϊόντα κυριαρχούν επάνω του ενώ εργάζεται καταναγκαστικά, αποθησαυρίζει και καταναλώνει. Θέλει να αποκτήσει πράγματα για να τα έχει. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν βρίσκεται σε επαφή ούτε με τον εαυτό του ούτε με τους άλλους. Η υπερβολική συμμόρφωση χαρακτηρίζει το αυτόματον, που παραμένει μέσα στην αγέλη και δεν διαφοροποιείται ως προς τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις πράξεις του. Είναι τόσο κοντά με τους άλλους και όμως τόσο μακριά. Έχει βαθιά ανασφάλεια και αίσθημα κατωτερότητας, γιατί δεν γνωρίζει ποιος είναι και γιατί δεν είναι όπως οι άλλοι, αφού βεβαίως δεν έχει προσαρμοστεί. Παράλληλα, νιώθει και ενοχή, γιατί δεν συμμορφώνεται απόλυτα στις επιταγές του μεγάλου «Αυτού», όπως το ονομάζει ο Φρόμ, αλλά και γιατί δεν αξιοποιεί την ευκαιρία της ζωής που του δόθηκε, τη χάνει μέσα από τα χέρια του. Έτσι, επιδεινώνεται η μοναξιά του (Γαλανάκη, 2014: 61-62).

Η αλλοτρίωση ή αποξένωση συνδέεται με τη μοναξιά και πρόκειται για δύο φαινόμενα, για δύο καταστάσεις που βρίσκονται σε έξαρση στον σύγχρονο κόσμο, που απλώνονται μέσα σε ένα κοινωνικό δίκτυο. Η μοναξιά του ενός προκαλεί τη μοναξιά του άλλου ή συμβάλλει σε αυτήν. Φαίνεται σαν μια συναισθηματική μόλυνση, που διαπερνά το άτομο και την προσωπικότητά του και εκφράζεται μέσα από τις εκφράσεις του προσώπου του, τις λεκτικοποιήσεις, τη στάση και τη γλώσσα του σώματος. Οι άνθρωποι που νιώθουν μοναξιά δείχνουν προς τους άλλους ανθρώπους λιγότερη εμπιστοσύνη και περισσότερη εχθρότητα. Όλα αυτά μειώνουν την ικανοποίηση όσων έρχονται σε επαφή με τον άνθρωπο που νιώθει μοναξιά και αποδυναμώνουν την ίδια τη σχέση.   Επίσης, οι άνθρωποι που νιώθουν μοναξιά τείνουν να έρχονται κοντά και να συναναστρέφονται με άλλους ανθρώπους που νιώθουν μοναξιά. Ακόμη, οι εμπειρίες που μοιράζονται οι άνθρωποι που συνυπάρχουν στο ίδιο περιβάλλον παίζει ρόλο στον τρόπο που βιώνουν τη μοναξιά και στις διαστάσεις που θεωρούν ότι αυτή κατέχει μέσα στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο (Γαλανάκη, 2014: 63-64).

Γαλανάκη, Ε. (2014). Μοναξιά. Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης. Αθήνα: Gutenberg.