Τραύματα του παρελθόντος

Τραύμα, επιστρέφεις σε αυτό, σαν να είναι ένα καταφύγιο που σου έχει υποσχεθεί παντοτινή ασφάλεια και ζεστασιά. Και πόση ζεστασιά μπορεί να έχει ένα τραύμα; 

 

Ίσως καθόλου ζεστασιά, έχει όμως τη θαλπωρή που σου προκαλεί το οικείο και το γνώριμο, σαν να επιστρέφεις εκεί που κάποτε ήσουν και μπορεί να σε πλήγωσαν, ένιωσες όμως και θετικά συναισθήματα, ένιωσες να σε αναγνωρίζουν, να σε αποδέχονται… έστω προσωρινά… έστω για λίγο.

Τραύμα, ένα καταφύγιο ασφαλείας, μια διέξοδος, μια σταθερά, που όσο χάλια και να είναι την ξέρεις πολύ καλά… μπορείς να κουρνιάσεις στην αγκαλιά της και όσο κι αν σ’ έχει πονέσει αυτή η ψυχρή και αφιλόξενη αγκαλιά ξέρεις πως ήταν το μόνο που έχεις ζήσει, το μόνο που μπορείς να συνδέσεις με την ταυτότητά σου και την προσωπικότητά σου. 

Και το τραύμα για όσο χρόνια δεν θα επιλυθεί θα είναι εδώ, θα κάνει την εμφάνισή σου σε ανύποπτο χρόνο, ξαφνικά και απρόσμενα, για να σου υπενθυμίζει ότι αυτό το έζησες και θα είναι πάντα εδώ… και τότε νιώθεις εγκλωβισμένος και παραδομένος στο τραύμα. Το τραύμα κάθε φορά που κάνει εμφάνιση σου υπενθυμίζει ότι αυτό είναι το μόνο αληθινό καταφύγιο στο οποίο έμαθες να ζεις, να νιώθεις ασφάλεια και να βρίσκεις πτυχές του εαυτού σου.

Το τραύμα μπορεί να κυριαρχεί σε όλη τη ζωή του ατόμου, αν δεν υπάρξει κάποιος τρόπος επούλωσης. 

Ωστόσο, οι αλλαγές που μπορούν να συμβούν στη ζωή μας μπορεί να αποτελούν μια ένδειξη ότι μπορούμε να επεξεργαστούμε πράγματα του παρελθόντος και να κάνουμε το επόμενο βήμα στη ζωή μας, που ίσως έρχεται σε αντίθεση με αυτά που μας έκαναν να νιώθουμε άνετα και οικεία μέχρι σήμερα. Επίσης, οι αλλαγές μπορεί να αποτελέσουν μια αφορμή για να εξετάσουμε ορισμένες νέες οπτικές στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα και αντιμετωπίζουμε τη ζωή.

Η παγίδα των ανελαστικών στάνταρ

«Ποτέ δεν είμαι απόλυτα ικανοποιημένος»

«Το κυρίαρχο συναίσθημα που συνοδεύει αυτή την παγίδα είναι η πίεση. Δεν μπορείτε ποτέ να χαλαρώσετε και να χαρείτε τη ζωή. Πιέζεστε διαρκώς για να πετύχετε και να προοδεύετε. Αγωνίζεστε για να είστε ο καλύτερος σε ότι κι αν κάνετε. Πρέπει να έχετε το καλύτερο σπίτι, το καλύτερο αυτοκίνητο, την καλύτερη δουλειά, να βγάζετε τα περισσότερα χρήματα και να είστε ο πιο όμορφος. Πρέπει να είστε απόλυτα δημιουργικός και απόλυτα οργανωμένος» (σελ. 423).

Το ίδιο το άτομο δεν αναγνωρίζει ότι τα στάνταρ που θέτει είναι αυστηρά. Για τον ίδιο είναι απλά μια φυσιολογική προσπάθεια για επιτυχία. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από τη συγκεκριμένη παγίδα είναι συνήθως επιτυχημένοι σε αυτό που κάνουν, αλλά η επιτυχία αυτή γίνεται αντιληπτή μόνο από την οπτική γωνία των άλλων ανθρώπων. Οι άλλοι πιστεύουν πως έχουν καταφέρει πολλά, αλλά οι ίδιοι θεωρούν ότι οι επιτυχίες αυτές ήταν δεδομένες. Αποτελούν απλά μια εκπλήρωση των απαιτήσεων που υπήρχαν από τον εαυτό τους.

«Η παγίδα των ανελαστικών στάνταρ μπορεί να δημιουργήσει ολόκληρη την κλίμακα των αρνητικών συναισθημάτων. Νιώθετε πάντα απογοητευμένος και θυμωμένος με τον εαυτό σας που δεν ανταποκριθήκατε στα στάνταρ σας. Μπορεί να βιώνετε ένα χρόνιο θυμό και υψηλά επίπεδα άγχους. Έχετε έμμονες ιδέες με την επόμενη δραστηριότητα που πρέπει να κάνετε σωστά. Ένας σημαντικός παράγοντας του άγχους σας είναι ο χρόνος. Έχετε τόσα πολλά να κάνετε μέσα σε τόσο λίγο χρόνο… Ξέρετε πάντα τι ώρα είναι και νιώθετε ένα διαρκές αίσθημα πίεσης του χρόνου. Και σας κυριεύει η κατάθλιψη μπροστά στη μιζέρια της ζωής σας και στην ουδετερότητα των επιτευγμάτων σας» (σελ. 424-425).

«Ίσως αναρωτηθείτε γιατί συνεχίζετε να πιέζετε με αυτό τον τρόπο τον εαυτό σας. Όσο εξαντλημένος κι αν είστε, αντί να ηρεμείτε, επιταχύνετε- αναλαμβάνοντας όσο το δυνατόν περισσότερες ευθύνες. Λες και πιστεύετε πως κάποιο από τα πράγματα που κάνετε τελικά θα σας φέρει ικανοποίηση. Δε συνειδητοποιείτε πως ο τρόπος με τον οποίο κάνετε οτιδήποτε καθιστά τη γνήσια ικανοποίηση αδύνατη. Αναπόφευκτα, ότι κι αν προσπαθείτε να εκπληρώσετε, σας δημιουργεί την ίδια συναισθηματική φόρτιση, το ίδιο βαρύ αίσθημα πίεσης.

Πιστεύετε στην πιθανότητα της επιτυχίας –ότι με τον διαρκή αγώνα σας θα φτάσετε σε αυτή την απόλυτη κατάσταση της τελειότητας. Αν και πιθανότητα δε θεωρείτε τον εαυτό σας πραγματικά πετυχημένο, νιώθετε πως βελτιώνεστε, πως πλησιάζετε τον στόχο σας. Αυτό το αίσθημα της προόδου σας κρατά σε εγρήγορση. Βλέπετε ένα τέλος στην πορεία σας, όπου θα μπορέσετε τελικά να χαλαρώσετε και να απολαύσετε τη ζωή. Ζείτε με τη φαντασίωση ενός μελλοντικού χρόνου στον οποίο θα απελευθερωθείτε» (σελ. 425).

«Αυτή όμως η κατάσταση ηρεμίας που ελπίζετε να βρείτε στο τέλος του αγώνα σας δεν έρχεται ποτέ. Αλλά, ακόμη κι αν ερχόταν, θα βρίσκατε κάτι άλλο, κάποιο άλλο ανελαστικό στάνταρ στο οποίο θα έπρεπε να ανταποκριθείτε. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ενισχύεται η παγίδα σας. Στο βάθος, δε νιώθετε άνετα παρά μόνο όταν παλεύετε για κάτι. Μπορεί να μη σας κάνει ευτυχισμένο, αλλά είναι για σας μια οικεία κατάσταση. Είναι ο τύραννος που υπάρχει μέσα σας και που τόσο καλά γνωρίζετε» (σελ. 426).

Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις παραλλαγές της εν λόγω παγίδας: 

Καταναγκαστικότητα: ανάγκη διατήρησης των πάντων σε μια τέλεια τάξη. Το άτομο έχει την ανάγκη να φροντίζει για τις παραμικρές λεπτομέρειες, καθώς φοβάται μήπως κάνει κάποιο λάθος. Νιώθει απογοήτευση και αναστάτωση όταν τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως αυτό θέλει. Στο επίκεντρο βρίσκεται η ανάγκη για έλεγχο.

Προσανατολισμός προς την επιτυχία: αφορά τον εργασιομανή. Το άτομο δίνει υπερβολική έμφαση σε ένα υψηλό επίπεδο επιτυχίας εις βάρος των άλλων αναγκών του. Πρέπει να είναι ο καλύτερος. Έχει το αίσθημα ότι ανήκει στην κατηγορία του μέσου ανθρώπου, αλλά αγωνίζεται διαρκώς για να εκπληρώσει πολύ υψηλά, τελειοθηρικά στάνταρ.

Ολοκληρώνοντας μια δραστηριότητα σκέφτεται: «Τα πήγα καλά, αλλά θα μπορούσα να τα πάω καλύτερα». Η παγίδα αυτή μπορεί κάποιες φορές να οδηγήσει σε ένα αίσθημα αποτυχίας. 

Προσανατολισμός προς την κοινωνική αναγνώριση: υπερβολικό ενδιαφέρον προς την απόκτηση κύρους, πλούτου, ομορφιάς, ενός ψεύτικου εαυτού. Το άτομο δε νιώθει ποτέ καλά ότι κι αν κάνει. Συχνά γίνεται αυτοτιμωρητικό ή νιώθει ντροπή όταν δεν καταφέρνει να εκπληρώσει τις υψηλές προσδοκίες του. Είναι παγιδευμένο σε ένα συνεχή αγώνα συσσώρευσης όσο το δυνατόν περισσότερης δύναμης, χρημάτων ή γοήτρου, παρόλα αυτά, τίποτα δεν είναι αρκετό να κάνει το άτομο να νιώσει ικανοποίηση με τον εαυτό του. Το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να αποδείξει στον εαυτό του την αξία του, ενώ διαρκώς επιθυμεί να φτάσει σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα επιτυχίας.

Ποια είναι τα αίτια της δημιουργίας της παγίδας των ανελαστικών στάνταρ;

«Η εκδήλωση αγάπης των γονιών σας απέναντί σας εξαρτιόταν από τον βαθμό ανταπόκρισής σας στα υψηλά τους στάνταρ.

Ο ένας ή και οι δύο γονείς σας ήταν πρότυπα υψηλών, ακλόνητων στάνταρ.

Η παγίδα αυτή αναπτύχθηκε σαν ένα μέσο αναπλήρωσης των συναισθημάτων της μειονεκτικότητας, του κοινωνικού αποκλεισμού, της στέρησης ή της αποτυχίας.

Ο ένας ή και οι δύο γονείς σας σας ταπείνωναν ή σας κατέκριναν όταν δεν καταφέρνατε να ανταποκριθείτε στα υψηλά τους στάνταρ» (σελ. 430).

Όσοι μεγάλωσαν μέσα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που προσέφερε την αγάπη κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν τη συγκεκριμένη παγίδα. Ορισμένοι γονείς δείχνουν στοργή, αγάπη, επιδοκιμασία και ενδιαφέρον μόνο όταν το παιδί σημειώνει μια επιτυχία ή όταν η συμπεριφορά του είναι τέλεια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η παιδική ηλικία να μετατραπεί σε έναν αγώνα δρόμου για να κερδηθεί η εύνοια των γονέων. Ο αγώνας, όμως, αυτός είναι ατελείωτος και χωρίς αποδείξεις ενίσχυσης κατά τη διάρκεια της πορείας αυτής. 

Ο δρόμος προς την αλλαγή της παγίδας:

Για να ξεκινήσει το άτομο μια αλλαγή της παγίδας των ανελαστικών στάνταρ θα πρέπει να εντοπίσει τα θέματα πάνω στα οποία τα στάνταρ είναι ανελαστικά, να καταγράψει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτών των στάνταρ, να συνειδητοποιήσει τα αίτια της παγίδας αυτής και να προσπαθήσει να επαναπροσδιορίσει τα στάνταρ που είναι σημαντικά για τον ίδιο. 

Το πρώτο βήμα για την αλλαγή είναι να αναλογιστεί το άτομο ποιο είναι το κόστος των υψηλών στάνταρ που διαρκώς βάζει στη ζωή του και κατά πόσο αξίζει να επιτρέπει σε αυτά να καταδυναστεύουν τη ζωή του.

Young, J.E. & Klosko, J.S. (2010). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα: Πατάκη.

     

Τάσεις καταστροφής

«Οι τάσεις καταστροφής είναι το αποτέλεσμα της ζωής που δεν βιώθηκε».

«Η ζωή έχει τον δικό της εσωτερικό δυναμισμό, τείνει να αναπτύσσεται, να εκφράζεται, να βιώνεται. Όλα δείχνουν πως αν αυτή η τάση παρεμποδιστεί, η ενέργεια που κατευθυνόταν προς τη ζωή υφίσταται μια διαδικασία αποσύνθεσης και μετατρέπεται σε ενέργεια στραμμένη προς την καταστροφή. 

Με άλλα λόγια; 

Η παρόρμηση για ζωή και η ορμή της καταστροφής δεν είναι δύο αμοιβαία ανεξάρτητοι παράγοντες, αλλά βρίσκονται σε μια σχέση αντεστραμμένης αλληλεξάρτησης.

Όσο περισσότερο παρεμποδίζεται η παρόρμηση προς τη ζωή, τόσο ισχυρότερη γίνεται η ορμή για καταστροφή. Όσο περισσότερο πραγματώνεται η ζωή, τόσο αποδυναμώνεται η ορμή για καταστροφή». 

«Οι ατομικές και κοινωνικές συνθήκες που ευθύνονται για την καταπίεση της ζωής παράγουν το πάθος για καταστροφή που σχηματίζει τα αποθέματα από τα οποία τρέφονται οι ιδιαίτερες κάθε φορά τάσεις εχθρότητας – είτε εναντίον των άλλων είτε εναντίον του ίδιου του εαυτού».

(Φρομ, 2017, σελ. 213)

Η καταστροφικότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Μέσα στην κοινωνία, η καταστροφικότητα μπορεί να συνδέεται με την απομόνωση του ατόμου και την καταπίεση της προσωπικής ανάπτυξης.

Οι απειλές μας δημιουργούν άγχος και οι τάσεις καταστροφής είναι η πιο κοινή αντίδραση απέναντι σε καταστάσεις άγχους. 

Επιπλέον, «το απομονωμένο και αδύναμο άτομο παρεμποδίζεται στην πραγμάτωση των αισθησιακών, συναισθηματικών και διανοητικών δυνατοτήτων του. Του λείπει η εσωτερική σιγουριά και ο αυθορμητισμός, που αποτελούν προϋποθέσεις μιας τέτοιας πραγμάτωσης. Αυτή η εσωτερική παρεμπόδιση αυξάνεται από πολιτισμικά ταμπού σχετικά με την απόλαυση και την ευτυχία» (Φρομ, 2017, σελ. 211).

Φρόμ, Ε. (2017). Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία. Αθήνα: Διόπτρα.

Φοβο- θέτηση: Καθορίζοντας τους φόβους και όχι τους στόχους

Πόσο σημαντικό είναι να καθορίσουμε και να αναγνωρίσουμε τους φόβους μας ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε;

Με βάση τον Timmothy Ferriss, η φοβο- θέτηση (καθορισμός και ιεράρχηση των φόβων) αποτελεί ένα βασικό στόχο ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στη ζωή μας. 

Ο ίδιος θεωρεί ότι για τη λήψη δύσκολων για εμάς αποφάσεων θα πρέπει να εντοπίσουμε αυτά που φοβόμαστε να κάνουμε, να ζητήσουμε ή να πούμε. Ο φόβος μας οδηγεί σε μια παράλυση, με αποτέλεσμα να ακινητοποιούμαστε απέναντι σε κάθε νέο βήμα ή απόφαση. Η άσκηση που προτείνει ο ίδιος για να μπορέσουμε να κινητοποιηθούμε είναι να φανταστούμε εκτενώς όλα όσα φοβόμαστε και να τα καταγράψουμε, ώστε να συνειδητοποιήσουμε όλα αυτά που μας μπλοκάρουν και δεν μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε στη ζωή μας. 

Η συγκεκριμένη άσκηση αποτελείται από τρία βήματα:

1^ο ΒΗΜΑ: Αρχικά, με βάση το «Τι κι αν…;» γράφουμε όλα όσα φοβόμαστε, όλα όσα μας προκαλούν άγχος και μας οδηγούν σε αναβολές. 

Έπειτα δημιουργούμε τρεις στήλες:

Η πρώτη στήλη ονομάζεται: «Όρισε»: αναφέρεται στα χειρότερα σενάρια που φανταζόμαστε ότι θα συμβούν αν θα πραγματοποιηθεί αυτό που φοβόμαστε.

Η δεύτερη στήλη ονομάζεται: «Απέτρεψε»: αναφέρεται στο τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε αυτά που φοβόμαστε ή να μειώσουμε την πιθανότητα να συμβούν.

Η τρίτη στήλη ονομάζεται: «Διόρθωσε»: αναφέρεται στο αν συμβεί αυτό που φοβόμαστε τι μπορούμε να κάνουμε για να το διορθώσουμε, έστω στο ελάχιστο ή να ζητήσουμε βοήθεια.

2^ο ΒΗΜΑ: Ποια είναι τα οφέλη από μια προσπάθεια έστω και μισοεπιτυχημένη; Στόχος είναι να δούμε ποια είναι τα πιθανά οφέλη που μπορούμε να αποκομίσουμε, κατά την προσπάθειά μας να ασχοληθούμε με τους φόβους.

3^ο ΒΗΜΑ: Το κόστος της αδράνειας. Ξέρουμε να βρίσκουμε τι πάει στραβά εάν δοκιμάσουμε κάτι καινούργιο. Ωστόσο, δεν σκεφτόμαστε ποιο είναι το κόστος της υπάρχουσας κατάστασης, αν δεν αλλάξουμε τίποτα. 

Σύμφωνα με τον Τιμ Φέρις είναι σημαντικό να καθορίζουμε τους φόβους μας ώστε να μπορέσουμε να πετύχουμε και να αποφύγουμε τις μεγαλύτερες καταστροφές.

     

Πηγή: https://www.ted.com/talks/tim_ferriss_why_you_should_define_your_fears_instead_of_your_goals/discussion?language=el.

Υποφέρουμε περισσότερο στη φαντασία μας παρά στην πραγματικότητα, Σένεκας ο Νεότερος