Ουτοπική ή χιμαιρική σκέψη

Πρόκειται για σκέψεις που έρχονται σε αντίθεση με τα γεγονότα. Είναι σκέψεις που αφορούν νοερές προσομοιώσεις του πως επιθυμούμε ή του πως πιστεύουμε ότι θα μπορούσαν να εξελιχθούν τα πράγματα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν επιδράσεις στην εκφορά κρίσεων και σε συναισθηματικό επίπεδο.

Συνήθως, καταφεύγουμε σε ουτοπικές ή χιμαιρικές σκέψεις όταν βιώνουν μη ομαλά ή ακραία και ασυνήθιστα γεγονότα, που μας οδηγούν στην αναζήτηση εναλλακτικών που είναι πιο ομαλές και μας φαίνονται περισσότερο ιδεατές για εμάς. Ωστόσο, πρόκειται για σκέψεις που αποκλίνουν από τις πραγματικές εξελίξεις και από αυτό που βιώνουμε εκείνη τη στιγμή. 

Στην ουτοπική σκέψη είναι πιο εύκολο να πραγματοποιηθεί μια καθοδική αλλαγή, που αφορά την αντικατάσταση ενός ασυνήθιστου γεγονότος με ένα συνηθισμένο παρά μια ανοδική αλλαγή, που είναι αντικατάσταση ενός συνηθισμένος γεγονότος με ένα ασυνήθιστο.

Μέσα από μια πρώτη προσέγγιση της ουτοπικής σκέψης φαίνεται πως δεν μας βοηθάει σε κάτι, καθώς το να σκεφτόμαστε πώς θα μπορούσαν να εξελιχθούν τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο ώστε να μην βιώσουμε αυτό το μη αναμενόμενο αρνητικό γεγονός δεν αλλάζει την πραγματική κατάσταση.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ουτοπική σκέψη οδηγεί τους ανθρώπους στο να βιώσουν πιο θετικά ή αρνητικά συναισθήματα. Η ουτοπική σκέψη μπορεί να λάβει δύο μορφές:

Η ανοδική ουτοπική σκέψη, όπου σκεφτόμαστε πώς ένα γεγονός θα είχε καλύτερη έκβαση και εξέλιξη, με αποτέλεσμα να μας δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα στο παρόν, αλλά μας προετοιμάζει για το μέλλον. Π.χ. αν πέσουμε θύμα ληστείας και σκεφτούμε ότι αν προσέχαμε δεν θα μας έκλεβαν, μπορεί να μας προφυλάξει από μελλοντικές απόπειρες ληστείας.

Η καθοδική ουτοπική σκέψη, όπου σκεφτόμαστε πώς ένα γεγονός θα είχε χειρότερη έκβαση, με αποτέλεσμα να μας δημιουργούνται θετικά συναισθήματα στο παρόν, αλλά δεν μας προετοιμάζει για το μέλλον. Π.χ. αν πέσουμε θύμα ληστείας και σκεφτούμε ότι ευτυχώς που δεν μας τραυμάτισαν, εκείνη τη στιγμή αισθανόμαστε καλύτερα, αλλά αυτό δεν μας προφυλάσσει από μια απόπειρα ληστείας στο μέλλον.

Η ουτοπική σκέψη έχει αντίκτυπο και στη συμπεριφορά μας. Μπορεί να σκεφτόμαστε ότι μια λάθος κίνηση μπορεί να μας στεναχωρήσει, για αυτό επιλέγουμε να μην κάνουμε τίποτα ή να αφήσουμε την κατάσταση ως έχει.

Η ουτοπική σκέψη έχει επιδράσεις γενικά στη ζωή μας, καθώς φανταζόμαστε μελλοντικά γεγονότα, κάνοντας προσομοιώσεις για το μέλλον, ή φανταζόμαστε γεγονότα θεωρώντας πως είναι πιο πιθανά να συμβούν. 

Η ανοδική ουτοπική σκέψη μας προετοιμάζει για το μέλλον καθώς μας κάνει να φανταστούμε πόσο εύκολο θα ήταν να μην είχε συμβεί κάτι, παρέχοντας μας κίνητρα να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε τα πράγματα στο μέλλον. 

Ωστόσο, όταν δεν υπάρχει τρόπος να αλλάξουμε ένα γεγονός, τότε μπορούμε να υιοθετήσουμε μια ουτοπική σκέψη με κύριο στόχο την εξύψωση του εαυτού μας και τη βελτίωση της διάθεσής μας. Μπορεί να ξέρουμε ότι ποτέ δεν πρόκειται να αλλάξει αυτό το γεγονός, που έχει συμβεί και ανήκει στο παρελθόν, ωστόσο, στο μυαλό μας έχουμε την ανάγκη να σκεφτούμε πώς θα μπορούσαν να γίνουν τα πράγματα διαφορετικά. Οι ουτοπικές σκέψεις μπορεί να μας δημιουργήσουν είτε θετικά συναισθήματα, όπως ικανοποίηση, χαρά, ανακούφιση, αναμονή, είτε αρνητικά συναισθήματα, όπως ενοχές, απογοήτευση, στεναχώρια. Επομένως, μας βοηθούν ώστε να αποφύγουμε καταστάσεις ή να προφυλαχθούμε από μελλοντικές καταστάσεις, συμβάλλοντας σε αναδιαμόρφωση των σκοπών ως προς τους τρόπους συμπεριφοράς μας. Οι ουτοπικές σκέψεις μας βοηθούν ώστε να αλλάξουμε ή να παραβλέψουμε πραγματικά γεγονότα, που έχουν συμβεί και θα θέλαμε να έχουν γίνει διαφορετικά. Ωστόσο, όσο πιο πολύ χανόμαστε μέσα σε ουτοπικές σκέψεις τόσο πιο πολύ χάνουμε το παρόν και βλέπουμε την πραγματικότητα μέσα από μια διαστρεβλωμένη οπτική. Συνήθως, κάνουμε ουτοπικές σκέψεις για πράγματα που έχουμε μετανιώσει και επιστρέφουμε με τη σκέψη στο παρελθόν για να το «επιλύσουμε», κυρίως σε νοητικό επίπεδο.

Το παρόν είναι το μόνο που έχουμε. Οτιδήποτε έχει συμβεί και οτιδήποτε πρόκειται να συμβεί δεν είναι παρά μια σκέψη. Γουέην Ντύερ

Roese, N. (1997). Counterfactual thinking. Psychological Bulletin, 121 (1): 133–148.