Καρκίνος και ψυχοσυναισθηματική στήριξη ασθενών

Ο καρκίνος είναι μια ασθένεια που είναι συνδεδεμένη με το θάνατο και το ανίατο, για αυτό και προκαλεί συναισθήματα άγχους, αγωνίας και ανησυχίας. Το άτομο βιώνει έντονα συναισθήματα αγωνίας για το μέλλον αλλά και αναμονής για τον επικείμενο θάνατο, ενώ νιώθει και φόβο για την έκβαση της ασθένειας. Η διάγνωση και η πληροφόρηση της διάγνωσης οδηγεί σε έντονα συναισθήματα έντασης, θλίψης και άγχους. Το άτομο όταν μάθει ότι πάσχει από καρκίνο περνά από διάφορες συναισθηματικές διακυμάνσεις. Αρχικά νιώθει σοκ καθώς ο καρκίνος αποτελεί για τον ίδιο και τη ζωή του μια απειλή, ενώ ταυτόχρονα νιώθει άρνηση για τη διάγνωση και το γεγονός. Στη συνέχεια περνά στο στάδιο του θυμού και του έντονου άγχους καθώς νιώθει αδικία που του έχει συμβεί αυτό. Ο θυμός μπορεί να στρέφεται και προς το ίδιο το άτομο. Τον θυμό ακολουθεί η θλίψη, ο φόβος, η αγωνία και η μοναξιά, τα οποία αποτελούν ουσιαστικά μια κατάσταση πένθους και θρήνου για το άτομο που πάσχει από καρκίνο. Το άτομο βιώνει ένα σύνολο από απώλειες για τις οποίες θα πρέπει να θρηνήσει. Πρόκειται για απώλειες που αφορούν τα όνειρα, τα σχέδιά του, την καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής που είχε (Βασιλόπουλος, 1997). 

Ο καρκίνος από τη στιγμή που θα διαγνωστεί συνοδεύεται από ένα σύνολο αρνητικών συναισθημάτων. Το άτομο τον αντιμετωπίζει με έντονο φόβο, ενώ μπορεί να εμφανιστούν συναισθήματα πανικού και τρόμου λόγω της πιθανής κατάληξης της ζωής του ασθενούς. Οι απόψεις και πεποιθήσεις που επικρατούν για τον καρκίνο και τον συνδέουν με το θάνατο οδηγούν το άτομο σε μια κακή σωματική και ψυχοκοινωνική κατάσταση, ενώ μειώνεται και η ποιότητα ζωής των ατόμων με καρκίνο. Από τα περισσότερα άτομα ο καρκίνος αντιμετωπίζεται ως μία απειλητική για τη ζωή νόσο που δημιουργεί στο άτομο αισθήματα αβεβαιότητας για την πρόγνωση και ερωτηματικών για την αιτιολόγηση της εμφάνισης της ασθένειας. Επιπλέον, το άτομο με καρκίνο νιώθει το κοινωνικό στίγμα αι το φόβο για το θάνατο, κάτι που επιδεινώνει την ψυχοκοινωνική κατάσταση και την ποιότητας ζωής του ατόμου (Σαρρής, 2001).

Η ψυχολογική επιβάρυνση του ατόμου παρουσιάζεται μαζί με τα πρώτα συμπτώματα του ασθενούς, πριν ακόμη διαγνωστεί η νόσος. Όταν το άτομο ανακαλύπτει ορισμένα ανησυχητικά σημάδια κινητοποιείται και νιώθει έντονο άγχος, αρνητικές σκέψεις και καταθλιπτική διάθεση. Η τεκμηρίωση της διάγνωσης του καρκίνου οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη επιβάρυνση της ψυχολογικής κατάστασης του ασθενούς, ενώ συχνά η ανακοίνωση της διάγνωσης ακολουθείται από ισχυρό σοκ. Το ψυχολογικό κόστος είναι έντονο και κατά τη διάρκεια της θεραπείας ενώ εξαρτάται άμεσα από τη σοβαρότητα της κατάστασης, το βάρος της διάγνωσης του καρκίνου, καθώς και τις μεταβολές που έχει βιώσει το άτομο στην καθημερινότητά του, όσον αφορά την εργασία του, την κοινωνική του ζωή, την ερωτική του ζωή, το ρόλο του στην οικογένεια (Ρηγάτος, 2007).

Οι επιπτώσεις στο ψυχολογικό και συναισθηματικό επίπεδο αφορούν όχι μόνο το ίδιο το άτομο αλλά και την οικογένεια. Ο καρκίνος αποτελεί μία κατάσταση που μπορεί να ταράξει τη ζωή και την εύρυθμη λειτουργία ολόκληρης της οικογένειας. Οι συναισθηματικές διακυμάνσεις που βιώνει το άτομο μπορεί να βιωθούν και από την οικογένεια, η οποία ταυτόχρονα θα πρέπει να φανεί δυνατή και να στηρίξει τον ασθενή. Το άτομο βιώνει τον κοινωνικό στιγματισμό και φοβάται την πιθανότητα απόρριψης ή εγκατάλειψης από το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του. Τα συναισθήματα φόβου που νιώθει το άτομο για τον επερχόμενο θάνατο μπορεί να οδηγήσουν σε υιοθέτηση συμπεριφορών από τους άλλους που τον στιγματίζουν (Σαρρής, 2001).

Ψυχοσυναισθηματική υποστήριξη ασθενών με καρκίνο

Οι ασθενείς με κακοήθη νοσήματα αντιμετωπίζουν διάφορα ψυχοκοινωνικά προβλήματα τα οποία έχουν επιπτώσεις και στην πορεία και έκβαση της ασθένειας αλλά και στις πτυχές και την ποιότητα της ζωής του ασθενούς. Το άτομο που πάσχει από καρκίνο δεν αντιμετωπίζει μόνο σωματικά προβλήματα και διαταραχές της ομαλής λειτουργίας του οργανισμού αλλά και διαταραχές στην ψυχική του υγεία και ισορροπία και στα συναισθήματά του. Βιώνει ανασφάλεια, άγχος, αβεβαιότητα, αγωνία και προβληματισμούς καθώς και ερωτηματικά. Η αγωνία που δημιουργείται εξαιτίας της έκβασης και πορείας της ασθένειας απαιτεί εκτός από την νοσηλευτική/ ιατρική αντιμετώπιση και μια ψυχοκοινωνική/ συναισθηματική παρέμβαση. Σε ψυχολογικό επίπεδο απαιτείται η αξιολόγηση και καταγραφή των αναγκών και προβλημάτων των ασθενών έτσι ώστε να τους δοθεί η κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη. Η ψυχολογική στήριξη μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να αποκτήσουν δύναμη ώστε να αντιμετωπίσουν τη θεραπεία και τις παρενέργειες που έχει (Καραδήμας, 2005). 

Οι συναισθηματικές διακυμάνσεις που νιώθουν τα άτομα με καρκίνο και οι οικογένειές τους θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με προγράμματα στήριξης. Σύμφωνα με την Kubler- Ross (1975) οι ασθενείς που πιστεύουν ότι θα πεθάνουν βιώνουν πέντε διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις. Πρόκειται για την άρνηση της κατάστασης και της ασθένειας, το μαχητικό πνεύμα, όπου εμφανίζονται αποφασισμένοι να αγωνιστούν και να κερδίσουν τη ζωή τους διατηρώντας μία θετικά στάση και ελπίδα για τη ζωή, τη στωική αποδοχή, όπου δέχονται την διάγνωση και αναζητούν πληροφορίες σχετικά με την κατάστασή τους, την αποδοχή που συνοδεύεται από άγχος και θλίψη και την απελπισία, όπου πλέον νιώθουν τελείς αβοήθητοι, άρρωστοι, μη λειτουργικοί και αποδιοργανωμένοι.

Τα ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με καρκίνο είναι κυρίως αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές. Τα άτομα με καρκίνο, όπως και τα άτομα με κάθε απειλητική για τη ζωή ασθένεια, νιώθουν άγχος, αδυναμία συγκέντρωσης, επαναλαμβανόμενες σκέψεις και αντιλήψεις, καθώς και νευρικότητα και ανησυχία. Κάποια από τα άτομα με καρκίνο εμφανίζουν καταθλιπτικά συμπτώματα, όπως κακή διάθεση, ενοχές, απαισιοδοξία, έλλειψη χαράς. Ψυχολογικές επιπτώσεις παρουσιάζονται και εξαιτίας της χημειοθεραπείας, όπου οι ασθενείς μπορεί να βιώσουν αγωνία, αβεβαιότητα, καταθλιπτικά συμπτώματα, άγχος και φόβο (Παπαδάτου, 1999). 

Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να διερευνηθούν και να εξεταστούν τα συναισθήματα που κυριαρχούν στο άτομο καθώς και ο τρόπος που αυτά συνδέονται με την ασθένεια. Τα αρνητικά συναισθήματα που συνήθως εμφανίζονται μπορούν να ξεπεραστούν μέσα από την κάλυψη της ανάγκης των ασθενών να εκφραστούν, να μιλήσουν, να διερευνήσουν το νόημα της ασθένειας αλλά και της ζωής και να λάβουν υποστήριξη (Καραδήμας, 2005). Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στο κοινωνικό στίγμα που αντιμετωπίζουν τα άτομα εξαιτίας του καρκίνου, καθώς και σε ένα από τα κυρίαρχα συναισθήματα που νιώθουν και το οποίο είναι η κοινωνική απομόνωση. Ο φόβος που νιώθει το άτομο με καρκίνο είναι εμφανής και στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, το οποίο δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί την κατάσταση και πώς να συμπεριφερθεί στο άτομο με καρκίνο.

Σημαντικό ρόλο παίζει η ψυχολογική και συναισθηματική στήριξη του ασθενούς και του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι όλοι χρειάζονται χρόνο για να το επεξεργαστούν και να το συνειδητοποιήσουν. Ο κάθε άνθρωπος και η κάθε οικογένεια αντιδρά με διαφορετικό τρόπο απέναντι σε μια ασθένεια, απέναντι σε μια τόσο σοβαρή αλλαγή στη ζωή τους. Μπορούμε να είμαστε δίπλα τους έχοντας ως βασικό στόχο το να σεβαστούμε αυτό που οι ίδιοι θέλουν. Είμαστε διακριτικά δίπλα στον ασθενή και την οικογένειά του, χωρίς όμως να υπερβάλλουμε στην προσπάθειά μας να τους βοηθήσουμε. Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι ακόμη και η απομόνωση ή η απομάκρυνση του ασθενή και της οικογένειάς του είναι ένας τρόπος αντίδρασης απέναντι σε αυτό που βιώνουν.

Βιβλιογραφία

Βασιλόπουλος, Π. (1997). Πρόγνωση και έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου. Αθήνα: Εκδόσεις Παρισιανός.

Καραδήμας, Ε.Χ. (2005). Ψυχολογία της Υγείας: Θεωρία και κλινική πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω- Γιώργος Δάρδανος.

Kubler- Ross, E. (1975). Death as part of my own personal life. In E. Kubler- Ross (Ed.), Death: The final stage of growth (pp. 117- 127). New York: Simon & Schuster, Inc.

Παπαδάτου, Δ. (1999). Φάσεις στην εξέλιξη της χρόνιας ή/ και απειλητικής για τη ζωή αρρώστιας. Στο Δ. Παπαδάτου & Φ. Αναγνωστόπουλος, Η Ψυχολογία στο Χώρο της Υγείας (σελ.109- 134). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ρηγάτος, Γ. (2007). Η ψυχολογική υποστήριξη του καρκινοπαθούς και της οικογένειάς του. Στο συλλογικό έργο, Κλινική Ογκολογία (Τόμ. Α), Γενικό μέρος (σσ. 395- 400). Αθήνα: Επαγγελματική Ένωση Παθολόγων Ογκολόγων Ελλάδος.

Σαρρής, Μ. (2001). Κοινωνιολογία της Υγείας και Ποιότητα Ζωής. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.