Εγγύτητα σε μια ερωτική σχέση

Η ανάγκη μας να είμαστε μαζί με τον άλλο συνυπάρχει με την ανάγκη μας να είμαστε χώρια. Το πρώτο δεν υφίσταται χωρίς το δεύτερο. Η υπερβολική απόσταση σημαίνει μάλλον απουσία σχέσης. Αλλά και η υπερβολική εγγύτητα απειλεί την ετερότητα των δυο προσώπων. Όταν οι σύντροφοι συγχωνεύονται- όταν οι δυο γίνονται ένα- δεν μπορεί να υπάρξει σχέση. Δεν υπάρχει έτερος με τον οποίο να συνδεθείς. Επομένως η ετερότητα είναι προϋπόθεση για τη σχέση.

«ερωτική νοημοσύνη», Esther Perel

Τι είναι όμως η εγγύτητα; 

Ο Sternberg πρότεινε ένα τρισδιάστατο μοντέλο για την αγάπη και τον έρωτα, μέσα από το οποίο περιέγραψε. Ο Sternberg υποστήριξε ότι η κάθε ερωτική σχέση περιλαμβάνει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τρία στοιχεία. Πρόκειται για την ψυχολογική εγγύτητα (intimacy), το πάθος που βασίζεται στην ερωτική έλξη, τη σεξουαλική επαφή και την απόφαση/ δέσμευση να διατηρήσει την επαφή και τη σχέση με τον άλλον. Οι τρεις διαστάσεις σχηματίζουν τις τρεις πλευρές του τριγώνου, αν και κάποιες ερωτικές σχέσεις στηρίζονται σε μία μόνο πλευρά του τριγώνου. Σημαντικό ρόλο στο συγκεκριμένο μοντέλο παίζει όχι μόνο η εξήγηση του έρωτα αλλά και ο τρόπος που εμπλέκονται σε αυτόν οι διαπροσωπικές και κοινωνικές πλευρές, ενώ λαμβάνονται υπόψη οι αξίες των δυτικών κοινωνιών. 

Η ψυχολογική εγγύτητα αποτελεί μία πραγματική φιλία χωρίς πάθος ή μια μακροπρόθεσμη δέσμευση, ο ρομαντικός έρωτας χαρακτηρίζεται από ψυχολογική εγγύτητα και το πάθος, ενώ ο συντροφικός έρωτας χαρακτηρίζεται από ψυχολογική εγγύτητα και δέσμευση, το πάθος είναι ο έρωτας με την πρώτη ματιά, ενώ ο κενός έρωτας είναι μόνο δέσμευση (Καφέτσιος, 2005).

Ο έρωτας στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις

Η ανάπτυξη στενών διαπροσωπικών σχέσεων στηρίζεται στην έλξη που εμφανίζεται ανάμεσα σε δύο άτομα και η οποία εξαρτάται από τη φυσική εγγύτητα, τη συχνότητα και τη διάρκεια των αλληλεπιδράσεων καθώς και τον βαθμό της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης. Η διαπροσωπική έλξη, σύμφωνα με τον νόμο της έλξης του Byrne (Κοκκινάκη, 2005), είναι συνάρτηση του ποσοστού παρόμοιων στάσεων ανάμεσα στα άτομα. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που συμφωνούν περισσότερο μεταξύ τους ως προς τις απόψεις και τις πεποιθήσεις τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν μια αμοιβαία έλξη και να οδηγηθούν στη σύναψη μιας στενής διαπροσωπικής- ερωτικής σχέσης.

Στο πλαίσιο των ερωτικών σχέσεων, που είναι ένα από τα είδη διαπροσωπικών σχέσεων, βασικό στοιχείο είναι η έντονη σεξουαλική έλξη, που μπορεί να οδηγήσει σε έντονα συναισθήματα παθιασμένου έρωτα. Πρόκειται για μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υψηλή φυσιολογική διέγερση, έντονα συναισθήματα, επιθυμία συνεύρεσης με τον άλλο και τάση εμμονής ή εξιδανίκευσης του άλλου. Στις ερωτικές σχέσεις, όπως και σε όλους τους τύπους διαπροσωπικών σχέσεων, η φυσική εγγύτητα και η συμφωνία απόψεων παίζουν σημαντικό ρόλο (Κοκκινάκη, 2005).

Στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις βασικά φαινόμενα που έχουν κεντρική σημασία είναι η αγάπη και η σεξουαλικότητα. Ο ρόλος που παίζει η αγάπη και η σεξουαλικότητα στη σύναψη μιας στενής διαπροσωπικής σχέσης διαφοροποιείται στα δύο φύλα, καθώς φαίνεται πως οι στάσεις των δύο φύλων απέναντι στην αγάπη και το σεξ είναι διαφορετικές (Hendrick & Hendrick, 1987). Σε μία ακόμη έρευνα βρέθηκε ότι υπάρχουν σημαντικές ατομικές διαφορές στους προσανατολισμούς των ατόμων σχετικά με την ρομαντική αγάπη. Το κοινό οικογενειακό περιβάλλον φαίνεται πως παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των τύπων του έρωτα (Waller & Shaver, 1994).

Ο Lee θεωρούσε ότι ο καθένας μπορεί ταυτόχρονα να εμπλακεί σε δύο διαφορετικούς τύπους έρωτα με δύο διαφορετικούς ερωτικούς συντρόφους. Οι τύποι έρωτα που επιλέγουν οι γυναίκες μπορεί να συνδέονται με τομείς της προσωπικότητάς τους, αλλά και με τα κοινωνικά πρότυπα με τα οποία μεγάλωσαν (Sternberg & Weis, 2006). Όσον αφορά τον στοργικό τύπο έρωτα χαρακτηρίζεται από στοργικότητα και φιλική αγάπη, τρυφερότητα και φιλία μεταξύ των συντρόφων. Κύρια στοιχεία του είναι η εγγύτητα, η οικειότητα και το μοίρασμα συναισθημάτων και πραγμάτων με τον άλλο. Από την άλλη μεριά, ο πραγματιστικός τύπος έρωτα χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό και λογική, ενώ τα άτομα επικεντρώνονται στις απαιτήσεις που έχουν από τη σχέση καθώς και στις βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται στη σχέση τους ως προς την ηλικία, τα πιστεύω, την κοινωνική τάξη, την προσωπικότητα και το μορφωτικό επίπεδο. Επίσης, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα έρωτα που στηρίζονται στην ανιδιοτελή αγάπη, τη στοργικότητα και την πρακτική αγάπη, ενώ τα άτομα μικρότερης ηλικίας εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα έρωτα που στηρίζονται στο πάθος, το παιχνίδι και την εξάρτηση. 

Οι τύποι έρωτα κατά Lee καθορίζουν τις σχέσεις που τείνει να κάνει το κάθε άτομο. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι τύποι έρωτα;

O Lee προσέγγισε τους τύπους έρωτα από την κοινωνιολογική κυρίως σκοπιά, ενώ διέκρινε έξι βασικές κατηγορίες για τον έρωτα, που είναι οι εξής:

v  ο έρωτας με πάθος (eros): επικεντρώνεται στο πάθος του ατόμου και αναφέρεται σε ένα πλήρες συναισθηματικό βίωμα, ενώ στηρίζεται σε άμεση και ισχυρή φυσική έλξη. Το άτομο θεωρεί σημαντική την εξωτερική εμφάνιση του συντρόφου και γρήγορα προχωρούν σε μια έντονα ερωτική σχέση.

v  το ερωτικό παιχνίδι (ludus): αφορά άτομα που αντιμετωπίζουν τις ερωτικές σχέσεις ως παιχνίδι, χωρίς να τις παίρνουν ποτέ στα σοβαρά. Αυτό έχει ως συνέπεια συχνά να πληγώνουν τους συντρόφους τους καθώς πολλές φορές διατηρούν πολλές σχέσεις παράλληλα, χωρίς όμως να το επιδιώκουν τα ίδια. Πρόκειται για ένα τύπο έρωτα που βασίζεται στη διάθεση της ευχαρίστησης και στην εφαρμογή στρατηγικών με στόχο την άντληση ευχαρίστησης. Στόχος του ατόμου δεν είναι η δέσμευση, καθώς κάνει σύντομες ερωτικές σχέσεις και είναι ιδιαίτερα επιρρεπής προς την ανία.

v  η στοργικότητα/ φιλική αγάπη (storge): ο έρωτας αναπτύσσεται αργά και στηρίζεται κυρίως στην τρυφερότητα και τη φιλία μεταξύ των συντρόφων. Βασικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου τύπου έρωτα είναι η εγγύτητα, η οικειότητα που αναπτύσσεται με αργό και σταθερό ρυθμό, ενώ το άτομο νιώθει την ανάγκη να μοιραστεί πράγματα και συναισθήματα με τον άλλο. Παρουσιάζεται μια βαθμιαία αυτοαποκάλυψη, ενώ μέσα από τη σχέση στοργής το άτομο γνωρίζει τόσο τον άλλο όσο και τον εαυτό του.

v  η πρακτική αγάπη (pragma): χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό και στηρίζεται στη λογική. Τα άτομα που επικεντρώνονται στον συγκεκριμένο τύπο έρωτα παρουσιάζονται ως άτομα που ξέρουν τι ζητάνε από μια σχέση, ενώ συχνά θέτουν τις βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται στις σχέσεις που συνάπτουν και τα κριτήρια με βάση τα οποία τις αξιολογούν. Τα άτομα που εκφράζουν τον συγκεκριμένο τύπο έρωτα στηρίζονται πολύ στη λογική και επιλέγουν τον ερωτικό τους σύντροφο με στόχο την κάλυψη των πρακτικών αναγκών τους, ανάλογα με την ηλικία, τα πιστεύω τους, την κοινωνική τάξη, την προσωπικότητα και το μορφωτικό τους επίπεδο. Ο εν λόγω τύπος έρωτα δεν χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό, ωστόσο, το άτομο νιώθει ικανοποίηση από την σχέση.

v  η κτητική/ εξαρτημένη έλξη (mania): χαρακτηρίζεται από ψυχαναγκασμούς και μια εμμονή με τον ερωτικό σύντροφο, ενώ τα συναισθήματα κυμαίνονται ανάμεσα στην ικανοποίηση και την ευτυχία από την μια μεριά μέχρι την απόγνωση και την δυσαρέσκεια από την άλλη μεριά. Είναι ένας συναισθηματικά έντονος έρωτας που χαρακτηρίζεται από εκδηλώσεις ζήλιας και κτητικότητας. Τα άτομα με τον συγκεκριμένο τύπο έρωτα βιώνουν άγχος μέσα στην σχέση τους και συχνά ζούνε με έναν διαρκή φόβο απόρριψης.

v  και η ανιδιοτελής αγάπη (agape): χαρακτηρίζεται από αλτρουισμό, έλλειψη σεβασμού και αυταπάρνηση. Πρόκειται για άτομα που ενδιαφέρονται περισσότερο για το σύντροφό τους και αναζητούν τρόπους που θα ικανοποιήσουν τον άλλο παρά τον εαυτό τους. Είναι ένας τύπος έρωτα χωρίς προϋποθέσεις, με ικανότητα συγχώρεσης του άλλου και έντονη αφοσίωση στον άλλο, χωρίς να υπάρχει η προσδοκία της ανταπόδοσης. Τα άτομα αυτά μπορεί να φτάσουν μέχρι και σε πράξεις αυτοθυσίας (Κοκκινάκη, 2005).  

Ίσως κάποιοι αναρωτηθούν, δηλαδή, θα πρέπει να ερωτευτούμε ή ερωτευόμαστε με βάση μια κατηγοριοποίηση του έρωτα σε τύπους; Η απάντηση είναι προφανής. Όχι, δεν ερωτευόμαστε με βάση κανένα τυπολόγιο και δεν ακολουθούμε κανένα οδηγό συμβουλών και κανόνων. Ωστόσο, ανατρέχοντας στις επιλογές μας ή στη συνήθη τακτική μας ή και στις τωρινές μας επιλογές και την τωρινή κατάσταση των σχέσεων στη ζωή μας θα μπορούσαμε να καταλάβουμε λίγα παραπάνω πράγματα σχετικά με τις επιλογές μας ως προς τον τύπο της σχέσης που αναζητούμε. Στοργή, αγάπη, πάθος, ρομαντισμό, συντροφικότητα;

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.

Βιβλιογραφία

Hendrick, S.S., & Hendrick, C. (1987). Love and Sexual Attitudes, Self-Disclosure and Sensation Seeking. Journal of Social and Personal Relationships, 4 (3), 281-297.

Καφέτσιος, Κ. (2005). Δεσμός, συναίσθημα και διαπροσωπικές σχέσεις. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω- Γιώργος Δάρδανος.

Κοκκινάκη, Φ. (2005). Κοινωνική Ψυχολογία: Εισαγωγή στη Μελέτη της Κοινωνικής Συμπεριφοράς. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω.

Perel, E. (2008). Ερωτική νοημοσύνη. Αθήνα: Εκδόσεις Κέλευθος.

Waller, N.G., & Shaver, P.R. (1994). The Importance of Nongenetic Influences on Romantic Love Styles: A Twin-Family Study. Psychological Science, 5 (5), 268-274.