Συναισθηματική νοημοσύνη

Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίσει, να αξιολογήσει και να ελέγξει τα συναισθήματά του, αλλά και τα συναισθήματα των άλλων. Πρόκειται για την ικανότητα να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε τα συναισθήματά μας, να δημιουργήσουμε προσωπικά κίνητρα, αλλά και η ικανότητα να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα συναισθήματα του άλλου και να βρούμε έναν κατάλληλο τρόπο να απαντήσουμε στα συναισθήματα του άλλου και γενικότερα να μπορούμε να χειριστούμε κατάλληλα τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Είναι η ικανότητα να αντιληφθούμε τα συναισθήματα. Αυτό εξαρτάται από τη γνώση μας και την ενασχόλησή μας σχετικά με τα συναισθήματα. Ο Goleman (1995) θεωρεί τη συναισθηματική νοημοσύνη ως ένα σύνολο από ικανότητες που περιλαμβάνουν τον αυτοέλεγχο, το ζήλο, την επιμονή, την ελπίδα, την ενθάρρυνση και την αποφυγή της επιρροής των συναισθημάτων από τη διαδικασία της σκέψης.

Οι Salovey και Mayer (1990) πρότειναν ένα μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί παράγοντες της συναισθηματικής νοημοσύνης, που είναι οι εξής:

• Αντίληψη των συναισθημάτων: κατανόηση των συναισθημάτων που αντιλαμβανόμαστε με ακρίβεια. Κατανόηση των  λεκτικών και μη λεκτικών σημάτων (γλώσσα του σώματος και εκφράσεις του προσώπου).
• Ανάπτυξη της συλλογιστικής με βάση τα συναισθήματα: χρήση των συναισθημάτων για να προάγουμε τη σκέψη και τη γνωστική μας ικανότητα. Τα συναισθήματα μας βοηθούν ώστε να εντοπίσουμε τους πιο κατάλληλους τρόπους αντίδρασης, λαμβάνοντας υπόψη όσα νιώθουμε.
• Κατανόηση των συναισθημάτων: τα συναισθήματα που αντιλαμβανόμαστε μπορεί να μεταφέρουν μια ευρεία ποικιλία νοημάτων.
• Διαχείριση των συναισθημάτων: αποτελεσματική διαχείριση των συναισθημάτων. Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε αποτελεσματικά και κατάλληλα τα συναισθήματά μας, πώς μπορούμε να αντιδράσουμε απέναντι στον άλλο λαμβάνοντας υπόψη τα δικά του συναισθήματα.

Σύμφωνα με τον Goleman (1995) τα βασικά χαρακτηριστικά της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι τα εξής:

• Ø  Αυτοεπίγνωση: οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη συνήθως έχουν αυτοεπίγνωση. Κατανοούν τα συναισθήματά τους και δεν αφήνουν τα συναισθήματα να τους χειριστούν, καθώς έχουν οι ίδιοι την ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων. Συναισθηματική επίγνωση- η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και τις επιδράσεις τους. Εμπιστοσύνη στον εαυτό μας: είμαστε σίγουροι για το πόσο αξίζουμε και για τις ικανότητές μας. Αυτοπεποίθηση: η σιγουριά που νιώθει το άτομο για την αξία του και τις ικανότητές του.
• Ø  Αυτοέλεγχος: είναι η ικανότητα ελέγχου των συναισθημάτων. Οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους χωρίς να επιτρέπουν στον εαυτό τους να ξεφεύγει από κάποιο όριο. Αξιολογούν τα συναισθήματα, σκέφτονται κι έπειτα δρουν. Δεν δρουν παρορμητικά, ούτε αγνοούν τα συναισθήματά τους. Κύρια στοιχεία της αυτοδιαχείρισης είναι ο αυτοέλεγχος (χειρισμός των διασπαστικών συναισθημάτων και προρμήσεων), η εμπιστοσύνη (διατήρηση της τιμιότητας και της ακεραιότητας), η ευσυνειδησία (ανάληψη της ευθύνης για την προσωπική του επίδοση), η προσαρμοστικότητα (ευελιξία στο χειρισμό των αλλαγών) και η καινοτομία (όταν κάποιος αισθάνεται άνετα τότε είναι ανοιχτός σε πρωτοποριακές ιδέες, προσεγγίσεις και πληροφορίες).
• Ø  Κίνητρα/ Παρακίνηση: οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα συναισθηματικής νοημοσύνης συχνά κινητοποιούνται. Είναι πρόθυμοι να κινητοποιηθούν θέτοντας στόχους, είναι παραγωγικοί, αποτελεσματικοί και αγαπούν τις προκλήσεις. Τα κίνητρα μας βοηθούν στην επίτευξη των στόχων μας. Η κινητοποίησή μας εξαρτάται από τη δυνατότητα επίτευξης, τη δέσμευση, την πρωτοβουλία και την αισιοδοξία.
• Ø  Ενσυναίσθηση: Είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία της συναισθηματικής νοημοσύνης. Πρόκειται για την ικανότητα του ατόμου να εντοπίσει και να κατανοήσει τις επιθυμίες, τις ανάγκες και τις απόψεις των σημαντικών ανθρώπων γύρω του. Οι άνθρωποι που έχουν ενσυναίσθηση μπορούν να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα των άλλων, ακόμα και όταν τα συναισθήματα δεν είναι προφανή. Η κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου και η ικανότητα να μπει το άτομο στη θέση του άλλου, βλέποντας από την οπτική γωνία του άλλου παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση των σχέσεων. Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει την πρόβλεψη, αναγνώριση και ικανοποίηση των αναγκών των άλλων, αποδοχή της διαφορετικότητας, και κατανόηση των άλλων μέσα από τη διάκριση των αναγκών και των επιθυμιών που κρύβονται πίσω από τα συναισθήματα.
• Ø  Κοινωνικές δεξιότητες: τα άτομα με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη συνήθως έχουν ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες. Στις κοινωνικές δεξιότητες περιλαμβάνονται η επιρροή (αποτελεσματικές τακτικές πειθούς), η επικοινωνία (αποστολή σαφών μηνυμάτων), ηγεσία (έμπνευση και καθοδήγηση ομάδων), έναρξη ή διαχείριση των αλλαγών, διαχείριση των συγκρούσεων, δημιουργία δεσμών, ανάπτυξη συνεργασίας και ικανότητες συμμετοχής σε ομάδα

Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί αρκεί να ασχοληθούμε μ’ αυτό. Είναι σημαντικό να παρατηρούμε τις αντιδράσεις μας απέναντι στους άλλους ανθρώπους, πόσο χρησιμοποιούμε τα στερεότυπα που έχουμε ήδη διαμορφωμένα, αλλά και πώς μπορεί ο άλλος να νιώθει με τη δική μας αντίδραση. Ακόμη, θα πρέπει να είμαι ανοιχτοί απέναντι στους άλλους και να αναγνωρίζουμε και να δεχόμαστε τις δικές τους οπτικές και ανάγκες. Προσοχή θα πρέπει να δίνουμε και στο περιβάλλον μας, πώς αντιδρούν οι άλλοι απέναντι στους ανθρώπους. Μέσα από μια αυτοαξιολόγηση μπορούμε να δούμε και τις αδυναμίες μας, ξεκινώντας από την αποδοχή της σκέψης ότι κανείς δεν είναι τέλειος και ότι ο καθένας σε κάποιους τομείς τα πάει καλύτερα. Θα πρέπει να εξετάσουμε και πως αντιδρούμε σε στρεσογόνες καταστάσεις, ώστε να μπορέσουμε να τις διαχειριστούμε πριν γίνουν αρκετά έντονες. Είναι σημαντικό να παίρνουμε την ευθύνη των ενεργειών μας, να αναγνωρίζουμε και να παραδεχόμαστε τα λάθη μας, να μην αγνοούμε τις επιδράσεις των αντιδράσεών μας στους άλλους. 

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου με αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη;

Το άτομο με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη χαρακτηρίζεται από:

• Υψηλή αυτογνωσία, αναγνώριση των δυνατοτήτων και των ορίων του, αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό.
•  Εξισορρόπηση ανάμεσα στο ρεαλισμό- ορθολογισμό και την ηθική- ακεραιότητα.
•  Φιλοδοξίες και υψηλούς στόχους, επιδίωξη της επιτυχίας, αλλά όχι μείωση της αυτοπεποίθησης όταν έρχεται αντιμέτωπος με την αποτυχία.
•  Λήψη πρωτοβουλιών και αντιμετώπιση προβλημάτων με αισιοδοξία.
•  Διορατικότητα και έλεγχο των παρορμήσεων.
•   Προσπάθεια κατανόησης των προσπαθειών των άλλων.
•   Χρησιμοποίηση των συναισθημάτων για όξυνση της διαίσθησης και κατανόησης των άλλων.
• Έλεγχο των προσωπικών προκαταλήψεων και στερεοτύπων ώστε να μην επηρεάζουν την κρίση του και την εκτίμησή του για τις ικανότητες των άλλων.

Η συναισθηματική νοημοσύνη θα πρέπει να καλλιεργείται και να ενισχύεται από την παιδική ηλικία. Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από την προώθηση των κοινωνικών συναναστροφών των παιδιών, την ανάπτυξη της αυτονομίας τους καθώς και της αίσθησης απόκτησης δύναμης και ελέγχου, την καλλιέργεια της συνεργασίας, της αλληλοβοήθειας και της ευγενούς άμιλλας, την αυτογνωσία των παιδιών, αλλά και τη διεύρυνση των γνώσεων για τους άλλους, καθώς και τον κόσμο που τα περιβάλλει, τη θετική προδιάθεση προς τη μάθηση, καθώς τα παιδιά συνειδητοποιούν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις προσπάθειές τους και τα αποτελέσματά τους και αξιοποιούνται τομείς όπου μπορούν να σημειώσουν επιτυχία και να γίνουν αποδεκτά από τους συνομηλίκους τους και την τόνωση και αξιοποίηση των θετικών γνωστικών, συναισθηματικών, σωματικών κ.α. χαρακτηριστικών των παιδιών. 

Βιβλιογραφία

Goleman, D. (1995). Emotional intelligence. New York: Bantam.

Salovey, P., & Mayer, J. (1990). Emotional intelligence. Imagination, cognition, and personality, 9(3), 185-211.

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.