Προκοινωνική συμπεριφορά: πόσο σημαντική είναι;

Η προκοινωνική συμπεριφορά αφορά ένα σύνολο δραστηριοτήτων και σχετίζεται με τρυφερά συναισθήματα που συνδέονται με το γονεϊκό ένστικτο. Η προκοινωνική συμπεριφορά έχει ποικίλες επιδράσεις στη συμπεριφορά του ατόμου και αναφέρεται στο όφελος που αποκομίζουν οι άλλοι από αυτή. Πρόκειται για μία από τις κύριες συμπεριφορές που αναπτύσσεται κατά την ανάπτυξη του ατόμου και συνδέεται με διάφορες εκφάνσεις και πτυχές της ζωής και της προσωπικότητας του ατόμου, που επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό το άτομο, ενώ το άτομο επηρεάζεται από αυτές. Καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη της προκοινωνικής συμπεριφοράς παίζει το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Οι τύποι προκοινωνικής συμπεριφοράς περιλαμβάνουν τις αλτρουιστικές προκοινωνικές συμπεριφορές, όπου το άτομο εθελοντικά προσφέρει τη βοήθειά του σε κάποιον, τις συμμορφωτικές προκοινωνικές συμπεριφορές, που αφορούν τη βοήθεια κάποιου μετά από λεκτικό ή μη αίτημα, τις συναισθηματικές προκοινωνικές συμπεριφορές, που αναφέρονται στη βοήθεια κάποιου παρακινούμενο το άτομο από τα συναισθήματά του λόγω των συνθηκών και τις δημόσιες προκοινωνικές συμπεριφορές, που υποκινούνται από τη διάθεση του ατόμου να λάβει αποδοχή και σεβασμό από τους άλλους. Η προκοινωνική συμπεριφορά οδηγεί σε ανάπτυξη καλύτερης ποιότητας φιλικών και διαπροσωπικών σχέσεων. 

Η προκοινωνική συμπεριφορά αναπτύσσεται παράλληλα με τη γενικότερη ανάπτυξη του ατόμου και επηρεάζεται από αυτήν. Τα θεμέλια της προκοινωνικής συμπεριφοράς αρχίζουν να δομούνται από τη βρεφική ηλικία. Το παιδί στην ηλικία των 18-24 μηνών αρχίζει να συνεργάζεται, να μοιράζεται, να βοηθά και να μπορεί να ανταποκριθεί με ενσυναίσθηση στη συναισθηματική δυστυχία των άλλων. Η ενσυναίσθηση, η συνεργασία, το μοίρασμα και το γενικό ενδιαφέρον για το καλό των άλλων είναι προκοινωνικές συμπεριφορές. Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης συνδέεται με την ανάπτυξη της αίσθησης του εαυτού. Όταν τα παιδιά αρχίζουν να διαφοροποιούν τον εαυτό τους από τους άλλους κατά τη διάρκεια του δεύτερου έτους της ζωής τους μπορούν να αρχίσουν να κατανοούν τους άλλους ως ξεχωριστά όντα και ως άτομα με ξεχωριστές ανάγκες και επιθυμίες. Τα παιδιά σταδιακά μετατρέπουν την προσωπική δυστυχία που νιώθουν για τη δυστυχία του άλλο σε συμπόνια για το άλλο άτομο (Craig & Baucum, 2007).

Επίσης, μέρος της προκοινωνικής συμπεριφοράς είναι και πράξεις των ατόμων που έχουν ως στόχο να ωφελήσουν τους άλλους, χωρίς το άτομο να αναμένει εξωτερικές αμοιβές. Τέτοιου είδους πράξεις είναι η παρηγοριά, η παροχή βοήθειας, η συμπόνια, το μοίρασμα, η προστασία, η συνεργασία, η διάσωση και η υπεράσπιση των άλλων. Πρόκειται για πράξεις που συνδέονται με την έννοια του αλτρουισμού, με το ανιδιοτελές ενδιαφέρον για την ευημερία και ευτυχία των άλλων. Ακολουθείται από αισθήματα φιλίας, ενδιαφέροντος και συναισθηματικής ζεστασιάς, όπου περιλαμβάνεται και η έννοια της ενσυναίσθησης (Craig & Baucum, 2007). Ωστόσο, κάποιες φορές η προκοινωνική συμπεριφορά μπορεί να φέρει κάποιο κόστος, θυσία ή κίνδυνο για το άτομο. 

Η συνεργασία των παιδιών με άλλα άτομα φαίνεται πως αρχίζει στην ηλικία των 24 μηνών, όχι όμως με πρωτοβουλία του παιδιού. Μετά τους 24 μήνες, όλα σχεδόν τα νήπια μπορούν να συνεργαστούν μετά από λίγη καθοδήγηση (Craig & Baucum, 2007). Επίσης, τα παιδιά μαθαίνουν να μοιράζονται πράγματα με τους άλλους αλλά και να βοηθούν τους άλλους και γενικότερα να εμπλέκονται σε θετικές συμπεριφορές, καθώς αρχίζουν να αποκτούν τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους και των τάσεών τους για την εκδήλωση διαφόρων συμπεριφορών.

Πολλές φορές τα νήπια βιώνουν σύγχυση και μπερδεύονται όταν βλέπουν τους άλλους στεναχωρημένους, καθώς δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν και τι πρέπει τα ίδια να κάνουν. Κάποιες φορές τα νήπια μπορεί να μην ξέρουν τι να κάνουν και μπορεί ακόμη και να γελάσουν ενώ βλέπουν ότι κάποιος άλλος είναι στεναχωρημένος. Το παιδί μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μαθαίνει πως θα πρέπει να αντιδρά σε κάθε κατάσταση και τι είδους συμπεριφορές θα πρέπει να υιοθετήσει (Craig & Baucum, 2007). Επομένως, το ενδιαφέρον του ατόμου προς τα άλλα άτομα δεν υπάρχει σε μικρές ηλικίες, αλλά αποκτάται μέσω της κοινωνικής μάθησης.

Οι γονείς παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των προκοινωνικών συμπεριφορών των παιδιών τους, ενώ σημαντικός και καθοριστικός είναι και ο ρόλος του υπόλοιπου οικογενειακού περιβάλλοντος και κυρίως των αδελφιών. Ιδιαίτερα βασική είναι η ύπαρξη ασφαλών σχέσεων του παιδιού με τα σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του και κυρίως με τα πρόσωπα που του παρέχουν φροντίδα και ζεστασιά. Τα μικρά παιδιά μπορούν σε μικρό βαθμό και κάτω από ορισμένους περιορισμούς να συναισθάνονται, να μοιράζονται και να συνεργάζονται, για αυτό δεν θα πρέπει να είναι αυξημένες οι απαιτήσεις που έχουν οι άλλοι από τα παιδιά (Craig & Baucum, 2007). Τα παιδιά που βρίσκονται στην προσχολική ηλικία σε μικρό μόνο βαθμό έχουν αναπτύξει την προκοινωνική συμπεριφορά, καθώς πρόκειται για συμπεριφορές που αναπτύσσονται και κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, αλλά και αργότερα.

Επομένως, είναι σημαντικό οι γονείς να δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη των προαναφερθέντων συμπεριφορών των παιδιών τους, θέτοντας έτσι τις βάσεις για ένα σύνολο θετικών συνεπειών μέσω των οποίων το άτομο θα μπορεί να βοηθά, να ωφελεί και να κατανοεί τους άλλους.

Βιβλιογραφία

Craig, G.J., & Baucum, D. (2007). Η Ανάπτυξη του Ανθρώπου (Τόμ. Α’). Αθήνα: Παπαζήσης.