«Σχέσεις» μέσα στο ψέμα;

Πόσο δύσκολο είναι να παραδεχθείς τα λάθη σου; 

Γιατί συχνά επιλέγουμε να παραμείνουμε σε μια σχέση μόνο και μόνο για να μη δούμε πόσο λάθος επιλογή ήταν αυτή για εμάς ή χωρίς να βλέπουμε τα ψέματα με τα οποία προσπαθεί να μας παραπλανήσει το άλλο μέλος της σχέσης; Από όποια πλευρά και αν έχουν ξεκινήσει τα ψέματα μέσα σε μια σχέση, ας μείνουμε στο αποτέλεσμα… Πόσο εύκολο είναι να προχωρήσει μια σχέση που στηρίζεται στα ψέματα; Και αν ξεκίνησε με ψέματα, με πόση ειλικρίνεια μπορεί να συνεχιστεί;

Η αλήθεια είναι πάντα σκληρή…

Όταν θα δεις την αλήθεια δε σημαίνει πως θα τη δεχθείς… είναι πιο εύκολο να την απορρίψεις και να συνεχίζεις να παραμυθιάζεις τον εαυτό σου πόσο ευτυχισμένος είσαι, παρά να τη δεχθείς. Προκειμένου να βγεις πάλι από την στρεσογόνο κατάσταση που σου δημιούργησε το να ξέρεις την αλήθεια την αρνείσαι και εν τέλει την απωθείς.

Οπότε…

Ειδοποιός διαφορά της αλήθειας με το ψέμα, είναι ότι το ψέμα είναι ανώδυνο, καθώς μας μεταφέρει σε ένα μη πραγματικό κόσμο, στον οποίο ξεχνιόμαστε και όλα είναι καλύτερα και πιο ήρεμα, ωραιοποιημένα και ιδανικά…

Το ψέμα μας βοηθά να κατευνάσουμε το άγχος, όμως, για πόσο καιρό μπορούμε να είμαστε καλά μέσα σε ένα ψέμα; Παροδικά, μας βολεύει να ζούμε σε μια ουτοπία, σε μια φαντασιακή πραγματικότητα, όπως τότε που ήμασταν παιδιά και ονειροπολώντας φτιάχναμε τον κόσμο γύρω μας, όπως θέλαμε, καθώς αυτό μας ηρεμούσε και μας καθησύχαζε.

Συνεπώς, η ανάγκη δεν είναι να συγκρουστούμε με την πραγματικότητα, αλλά να παρατείνουμε αυτή τη φαντασιακή κατάσταση, δηλαδή να καλλιεργήσουμε το ψέμα και όχι την αλήθεια.  

Το δίλημμα, επομένως, που αναδύεται είναι: ψέμα ή αλήθεια;

Το ψέμα έχει την εξής συνέπεια και συνάμα παγίδα. Η ανάγκη μας να πιστεύουμε το ψέμα είναι μεγαλύτερη από το να πιστέψουμε την αλήθεια, με αποτέλεσμα να φτάνουμε ακόμη και σε κραυγαλέα και ανυπόστατα ψέματα να τα πιστεύουμε και να πειθόμαστε… από τα όμορφα λόγια.

Αν συγκρίναμε την αλήθεια με το ψέμα, θα βλέπαμε ότι η αλήθεια μπορεί και να έχει ένα άσχημο πρόσωπο, αλλά είναι πραγματικό, ενώ το ψέμα έχει ένα όμορφο πρόσωπο, ένα όμως προσωπείο, που κρύβει την πραγματική του ασχήμια.

Ως πότε όμως θα καλλιεργούμε αυτό το ψέμα και θα επιλέγουμε να ζούμε μέσα σε μια τελείως εικονική πραγματικότητα, όπου όλα μοιάζουν όμορφα, αλλά δεν είναι… Κι όλα είναι τόσο διαφορετικά, τόσο ψεύτικα, κι εμείς αρχίζουμε να πιστεύουμε το ψέμα… 

Και όταν αρχίσουμε να πιστεύουμε στο ίδιο μας το ψέμα, ξεχνάμε κι εμείς οι ίδιοι ότι αυτό κάποτε ήταν ένα ψέμα, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε να μην αναγνωρίζουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. 

Το παιχνίδι πλέον είναι χαμένο, δεν έχουμε την ικανότητα να ξεχωρίσουμε τι είναι πραγματικό και τι ψεύτικο, τι θέλουμε και τι δε θέλουμε… και ποια είναι η σχέση που εμείς θέλουμε να έχουμε… 

Με όλα αυτά εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας να μην ξεχωρίζουμε… να θεωρούμε ότι όλα είναι ίδια και με βάση το ψέμα που έχουμε τόση ανάγκη να πιστέψουμε οδηγούμαστε στο να δικαιολογούμε οτιδήποτε δεν ταιριάζει με το ψέμα μας… 

Ξεκινώντας από μικρά, αθώα ψεματάκια, μπορεί να φτάσουμε να λέμε μεγάλα ψέματα, σε όλους, ακόμη και στον ίδιο μας τον εαυτό. 

Και έχουμε πείσει τον εαυτό μας ότι με το ψέμα θα καταφέρουμε γρήγορα να γίνουμε ευτυχισμένοι, να κατακτήσουμε όσα θέλουμε, να πάρουμε όλα όσα επιθυμούμε κοροϊδεύοντας τους άλλους και αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα προκαλέσουμε…

Στην ουσία, όμως, κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας, καθώς όσο και να οδηγήσουμε τα πράγματα προς την κατεύθυνση που επιθυμούμε, είτε έρθουν είτε δεν έρθουν, εμείς παραμένουμε ανικανοποίητοι και βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν μόνα τους, αβίαστα και ήρεμα…  

 

Τριγωνικές σχέσεις: Το γενεόγραμμα

Το τρίγωνο αναπαριστά τη σχέση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, οι οποίοι όμως φέρνουν ένα τρίτο πρόσωπο στη σχέση τους. Η λειτουργία της κάθε δυάδας σε ένα τρίγωνο εξαρτάται και επηρεάζει τις άλλες δύο. 

Στο πλαίσιο της συστημικής προσέγγισης υπάρχει ένα σύνολο συνηθισμένων σχεσιακών σχηματισμών που αφορούν στις σχέσεις και που αποτελούν ένα βασικό σχήμα για την ερμηνεία των γενεογραμμάτων. Ο σχηματισμός τριγώνων στις οικογένειες συνεπάγεται ότι δύο άνθρωποι φέρνουν ένα τρίτο στη σχέση τους. Αυτό συνήθως αποσκοπεί λειτουργικά στο να μειωθούν οι δυσκολίες στην αρχική δυάδα. Για παράδειγμα, δύο μέλη της οικογένειας μπορεί να συνδεθούν για να βοηθήσουν ένα τρίτο, το οποίο στην περίπτωση αυτή χαρακτηρίζεται ως «θύμα», ή να συμμαχήσουν εναντίον ενός τρίτου προσώπου, που σ’ αυτή την περίπτωση χαρακτηρίζεται ως «ο κακός». 

Η συμπαιγνία των δύο προσώπων σε σχέση με το τρίτο πρόσωπο είναι το προσδιοριστικό χαρακτηριστικό ενός τριγώνου. Έτσι η συμπεριφορά οποιουδήποτε μέλους ενός τριγώνου αποτελεί λειτουργία της συμπεριφοράς των άλλων.

«Οποιοδήποτε τρίγωνο έχει την τάση να αποτελεί, επίσης, μέρος ενός μεγαλύτερου συστημικού προτύπου στενά διαπλεκόμενων τριγώνων. Έτσι, το ξέσπασμα ενός παιδιού με φορτική μητέρα δεν είναι μόνο λειτουργία της σχέσης ανάμεσα στη μητέρα και στο παιδί, αλλά μπορεί να είναι επίσης μια λειτουργία της σχέσης ανάμεσα στη μητέρα και σ’ έναν απόμακρο πατέρα, ή ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο κι έναν παππού από τη μεριά του πατέρα, που αναμειγνύεται υπερβολικά στα οικογενειακά πράγματα, ή ανάμεσα σε ‘έναν ή πολλούς ενηλίκους και σε ένα πρόωρα ανεπτυγμένο μεγαλύτερο αδελφό. 

Στόχος είναι η υγιής ανάπτυξη, που συνεπάγεται διαφοροποίηση μέχρι του σημείου να μπορεί κανείς να λειτουργήσει ανεξάρτητα σε κάθε σχέση και να μην ακολουθεί αυτόματα ένα συγκεκριμένο σχήμα σχέσης με ένα άτομο λόγω της σχέσης που το άτομο αυτό έχει με ένα άλλο πρόσωπο. Όταν υπάρχει μεγάλη ένταση μέσα σε ένα σύστημα, είναι συνηθισμένο φαινόμενο δύο άνθρωποι να συμμαχούν ως προς έναν τρίτο για να εκτονωθεί η ένταση. Διαφοροποίηση σημαίνει να φτάσει κανείς στο σημείο όπου μπορεί να έχε σχέσεις σε προσωπική βάση παρά με βάση τη σχέση που το πρόσωπο αυτό έχει με κάποιον άλλο, δηλαδή μια κόρη θα μπορούσε να έχει μια στενή σχέση με τη μητέρα της ακόμα κι αν ο πατέρας της, με τον οποίο είναι επίσης πολύ κοντά, βρίσκεται σε σύγκρουση με τη μητέρα της. 

Το γενεόγραμμα είναι ένα πολύτιμο ερμηνευτικό εργαλείο για να συμπεράνουμε την πιθανή ύπαρξη τριγώνων έχοντας μόνο μερική γνώση των σχέσεων μέσα στην οικογένεια» (σελ. 159-160). 

Τρίγωνα γονέων/ παιδιών

«Όταν αναπτυχθεί ένταση ανάμεσα στους δύο γονείς, είναι πιθανό να τη λύσουν συνδεόμενοι ο ένας με τον άλλο και εστιάζοντας την προσοχή τους στο παιδί τους. Ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο συναισθηματικό πρότυπο που εμφανίζεται είναι η σύνδεση δύο ανθρώπων σε σχέση με έναν τρίτο που προσδιορίζει τις τριγωνικές σχέσεις. Τα γενεογράμματα είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για την αναγνώριση τέτοιων τριγώνων, γιατί τα δομικά  πρότυπα, οι πληροφορίες γύρω από τον κύκλο ζωής, και συγκεκριμένα δεδομένα για δυαδικές σχέσεις συχνά κάνουν προφανείς τις αναμενόμενες τριάδες που έχουν πιθανότητα να γίνουν τρίγωνα» (σελ. 160).

Συνηθισμένα τρίγωνα ζευγαριών

«Εκτός από τα παιδιά το ζευγάρι μπορεί να συμπεριλάβει άλλα πρόσωπα ή πράγματα σαν μέρος του τριγώνου του. Το πιο συνηθισμένο τρίγωνο ζευγαριών είναι το τρίγωνο που συμπεριλαμβάνει έναν από τους γονείς του ζευγαριού. Η κλασική περίπτωση είναι αυτή που αφορά ένα χαϊδεμένο γιο, τη μητέρα του και τη σύζυγό του. Η μητέρα εφόσον είχε επενδύσει αρκετά στο μοναχοπαίδι της, φαίνεται πως θα εναντιωθεί στην επιλογή του γιου της. Έτσι μπορούμε να προβλέψουμε την ύπαρξη ενός ζευγαριού- πεθεράς μετά τον γάμο, όπου η πεθερά εναντιώνεται σθεναρά απέναντι στο φλερτ και την επιλογή για γάμο του γιου της. Μετά τον γάμο συνήθως εμφανίζονται περίοδοι σύγκρουσης και εντάσεων ανάμεσα στη νύφη και την πεθερά της. 

Το τρίγωνο ζευγαριού- πεθερικών μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Είναι πιθανό οι σύζυγοι να μετατοπίσουν τις συγκρούσεις τους εστιάζοντας στα προβλήματα της μητέρας του συζύγου. Ή πάλι η σύζυγος μπορεί να κατηγορήσει την πεθερά της για τις ελλείψεις του συζύγου της, ενώ η πεθερά κατηγορεί τη  σύζυγο επειδή κρατάει το ‘’αγαπημένο της αγοράκι’’ μακριά της.  Και ο σύζυγος ίσως να διασκεδάζει αφήνοντας τη μητέρα του και τη γυναίκα του να τσακώνονται μεταξύ τους- πιθανώς να δυσκολεύεται να επικοινωνήσει και με τις δυο τους. Είναι μια περίπτωση του τύπου τσακωθείτε μεταξύ σας. 

Ένα άλλο κοινό τρίγωνο ζευγαριών έχει να κάνει με μια ερωτική σχέση. Προφανώς, μια εξωσυζυγική σχέση έχει επιπτώσεις σε ένα γάμο και μπορεί να εξελιχθεί σε μείζον πρόβλημα ακόμα κι αν ο γάμος επιβιώσει. Η εξωσυζυγική σχέση μπορεί να αφαιρέσει λίγη από την ένταση σε μια συγκρουσιακή σχέση δίνοντας μια διέξοδο στον ένα από τους δύο συζύγους ή μπορεί να αποσπάσει την προσοχή του ζευγαριού από βαθύτερα προβλήματα. Η τριγωνική εξωσυζυγική σχέση μπορεί να συνεχίζεται ή να ανήκει στο παρελθόν» (σελ. 166-168).

«Το γενεόγραμμα επιτρέπει στον ειδικό να ανακαλύψει έντονες σχέσεις μέσα στην οικογένεια και, με δεδομένη τη δομή της οικογένειας και τη θέση της στον κύκλο ζωής, να κάνει υποθέσεις γύρω από τα σημαντικά τριγωνικά σχήματα και τα όρια αυτής της οικογένειας. Η κατανόηση τέτοιων τριγωνικών σχημάτων είναι ουσιαστική για τον σχεδιασμό της θεραπευτικής παρέμβασης. Η ‘’αποτριγωνοποίηση’’ είναι μια σημαντική θεραπευτική διαδικασία μέσω της οποίας τα μέλη της οικογένειας μαθαίνουν να αποδεσμεύονται από άκαμπτα τριγωνικά σχήματα» (σελ. 181).

Μόνικα Μακ Γκόλντρικ & Ράντι Γκέρσον. (1999). Το γενεόγραμμα. Εργαλείο αξιολόγησης για την οικογένεια. Αθήνα: Κέδρος. 

Ερωτευμένοι με τον έρωτα;

Γιατί αναζητούμε τον έρωτα όλο και περισσότερο και τον βρίσκουμε όλο και λιγότερο;

Ο έρωτας ως αυτοπραγμάτωση

«Όταν ο παππούς μου και η γιαγιά μου παντρεύτηκαν, δεν είχαν επιλογή. Οι πατεράδες τους δούλευαν στα τρένα. Τα είχαν συμφωνήσει, η Μαρίχεν και ο Βίλλι, με πέντε χρόνια διαφορά ηλικίας, ταίριαζαν. Αυτό κράτησε για πάνω από πενήντα χρόνια, ποτέ τους δεν ταίριαξαν. Ο παππούς μου και η γιαγιά μου δεν το επέλεξαν. Ούτως ή άλλως βέβαια τίποτα δεν επέλεξαν μόνοι τους: τον έρωτά τους, το επάγγελμά τους, τον τόπο κατοικίας τους, τον γιατρό τους, την πίστη τους, τον τρόπο ζωής τους, τον τηλεφωνικό παροχέα τους, τη διαδικτυακή τους κοινότητα, την ομάδα ομολόγων τους, ούτε και τον ψυχοθεραπευτή τους. Όλα ήταν στη θέση τους, οι απαιτήσεις ήταν ελάχιστες…».

«Όταν παντρεύτηκαν οι γονείς μου, είχαν δικαίωμα επιλογής. Ήξεραν τη ζωή, αλλά μόνο λίγο. Παντρεύτηκαν νωρίς, η μητέρα μου ήταν είκοσι δύο. Ήταν τέλη της δεκαετίας του ’50. Ο πατέρας μου δε χρειάστηκε να πάει στρατό, αφού κατ’ εξαίρεση δεν υπήρχε στρατός. Αντ’ αυτού μπόρεσε να σπουδάσει κι έγινε σχεδιαστής, κάτι πολύ καινούργιο τότε στη Γερμανία. Η χώρα γινόταν όλο και πλουσιότερη. Οι γονείς μου είχαν την επιλογή να δοκιμάσουν μια εναλλακτική ζωή, ενώ εγκατέλειψαν τις αξίες των γονιών τους» (σελ. 257-258).

Και πηγαίνοντας στο σήμερα… «Δε ζούμε πια φυσιολογικές ζωές, όπως οι παππούδες μας, έχουμε επιλεγόμενες ζωές, ή για την ακρίβεια ‘’υβριδικές ζωές’’. Επιλέγουμε από μια όλο και μεγαλύτερη ποικιλία δυνατοτήτων διαβίωσης, εξάλλου είμαστε υποχρεωμένοι να επιλέξουμε. Είμαστε αναγκασμένοι να αυτοπραγματωθούμε, γιατί χωρίς αυτή την αυτοπραγμάτωση είμαστε πρόδηλα το απόλυτο τίποτα. Το να αυτοπραγματωθούμε βέβαια δε σημαίνει τίποτε άλλο από το να επιλέξουμε μεταξύ δυνατοτήτων. Όποιος δεν έχει επιλογή δεν μπορεί καν να αυτοπραγματωθεί. Όποιος από την άλλη πρέπει να αυτοπραγματωθεί δεν μπορεί να παραιτηθεί από την επιλογή. Άλλωστε η εξαιρετική ευκαιρία ‘’Να είσαι ο εαυτός σου!’’ αποτελεί ταυτόχρονα μια ζοφερή απειλή. Τι θα συμβεί αν αποτύχω;

Στον έρωτα επίσης προσδοκούμε σήμερα όσο το δυνατόν περισσότερα, γιατί μας αξίζει. Στις σχέσεις μας εξακολουθούμε ίσως να αναζητάμε ένα κοινωνικό στήριγμα. Ακόμη περισσότερο όμως αναζητάμε μια ιδανική δυνατότητα αυτοπραγμάτωσης μέσω του ρομαντικού έρωτα. 

Ρομαντισμός είναι η ιδέα να εντάξουμε στο πλαίσιο του έρωτα το φευγαλέο φάντασμα της ερωτοληψίας, προσδίδοντάς του αιώνια όψη σε ένα πορτρέτο ζωγραφισμένο από εμάς τους ίδιους… Ότι κι αν θεωρούνταν ο ρομαντισμός σε προγενέστερες εποχές, σε καμία περίπτωση δεν ήταν κάτι που προοριζόταν για το λαό. Ο ρομαντισμός δεν ήταν μια ρεαλιστική προσδοκία των κοινών θνητών. Ήταν η καλλιτεχνική φαντασία μιας ανώτερης τάξης, ένα πάθος των προνομιούχων.

Σήμερα αντιθέτως ο ρομαντισμός είναι μια πανταχού παρούσα απαίτηση. Όποιος μιλά για έμφυλο έρωτα αναφέρεται στο πάθος και στην κατανόηση, την αναστάτωση και την τρυφερότητα σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού. Μπορεί βέβαια αναστενάζοντας να επικρίνουμε το γεγονός ότι ο ερωτικός μας σύντροφος στερείται το ένα η το άλλο…

Ακόμα κι αν ο πλούτος δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος και το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων διευρύνεται, ακόμη κι αν στη δική μας κατώτερη τάξη γίνεται λόγος για ‘’εκπαιδευτική καταστροφή’’, η απαίτηση για ευτυχία –και στον έρωτα- υπάρχει σχεδόν παντού…» (σελ. 259-260).

Είναι κακή η αυτοπραγμάτωση;

«Οι κρίσεις πάνω σε αυτή τη νέα μορφή ερωτικών σχέσεων διαφέρουν έντονα μεταξύ τους. Ότι για τους μεν συνιστά θρίαμβο της ελευθερίας, ανώτατη βαθμίδα μιας θετικής ‘ατομικοποίησης’ ή ‘εξατομίκευσης’, είναι κατ’ άλλους βδέλυγμα. Ο Ιταλός φιλόσοφος Γκαλιμπέρτι θεωρεί την απαίτηση για αυτοπραγμάτωση μέσω του έρωτα αυτολύπηση και κατάχρηση. ‘’Ο χώρος μέσα στον οποίο το εγώ μπορεί να απολαύσει τη ζωή του χωρίς κανέναν περιορισμό έχει γίνε θέατρο ενός ακραίου ατομικισμού, όπου άνδρες και γυναίκες αναζητούν το εγώ τους μέσα στο εγώ του άλλου. Στη σχέση τους ενδιαφέρει περισσότερο να αναπτύξουν και να εξελίξουν τον εαυτό τους παρά η δημιουργία ενός δεσμού με τον άλλο. ένα είδος αυτολύπησης το οποίο δεν μπορεί πλέον να βρει έκφραση μέσα σε μια κοινωνία όπου η ταυτότητα του καθενός προσδιορίζεται ανάλογα με την καταλληλότητα και τη λειτουργικότητά του εντός του συστήματος. Εξαιτίας αυτού του παράξενου συνδυασμού, ο έρωτας γίνεται στην εποχή μας εκ των ων ουκ άνευ για τη δική μας αυτοπραγμάτωση, συγχρόνως δε ανέφικτος όσο ποτέ άλλοτε. Αυτό που αναζητάμε στην ερωτική σχέση δεν είναι ο άλλος, αλλά η αυτοπραγμάτωση μέσω του άλλου. Το εσύ γίνεται μέσο του εγώ» (σελ. 261).

Τι είναι λοιπόν ο έρωτας;

«Ο έρωτας είναι προπάντων μια ανιδιοτελής φροντίδα για την ύπαρξη αυτού που αγαπάμε και για όσα την ευνοούν. Όποιος αγαπάει εύχεται να προκόβει και να ζει καλά το αγαπημένο του πλάσμα, και μάλιστα όχι για να υπηρετήσει με αυτόν τον τρόπο άλλους σκοπούς… Για όποιον αγαπάει οι συνθήκες, υπό τις οποίες διαβιώνει το αγαπημένο του πλάσμα, είναι αφ’ εαυτών σημαντικές, ανεξάρτητα από το πώς σχετίζονται με τα άλλα πράγματα» (σελ. 261-262).

Richard David Precht. (2009). Έρωτας. Ένα απειθάρχητο συναίσθημα. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.